زوال صنایع دستی ایران

صنایع دستی کشورها و اقتصاد مبتنی برآن از سوی کارشناسان بهترین راهکار ایجاد اشتغال و کسب وکار درمناطق مختلف جهان است .

به عقیده این گروه سودآورترین نوع تولید در دهکده جهانی و کشورهای گردشگرپذیر تولیدات درقالب صنایع دستی آن کشور است. طبق آمار و اطلاعات موجود در تولید صنایع دستی چون تمام مراحل تولید آن عموما مبتنی بر مواد اولیه بومی و موجود مناطق  تولید آنهاست کمترین خروج سرمایه را از کشور یا منطقه به خود دیده اند و برعکس بیشترین جذب سرمایه را به ارمغان آورده اند .

به همین دلیل اکثر کشورهای جهان با حفظ و حراست از تولیدات صنایع دستی خود سعی دارند علاوه رفع معضل بیکاری در منطقه مورد نظرشان در حفظ و حراست از پیشنه تاریخی و فرهنگی خود نیز کوشا باشند. به عنوان مثال دمپایی های چوبی نمادی از کشور هلند شده و کلاه های حصیری مخروطی شکل ما را به یاد جنوب شرق آسیا می اندازند.

اماایران که تولیدات صنایع دستی آن دو تا پنج برابر دیگر صنایع دستی جهان قابلیت فروش دارند و با توجه به فرهنگ غنی و تنوع قومی هنوز هم در زمینه صنایع دستی دچار ضعف و کم کاری های گسترده است و نتوانسته جایگاه صنایع دستی خود را که بعضا مثل خاتم کاری و منبت کاری منحصر بفرد نیز هستند را تثبیت کند.

صنایع دستی سفیران فرهنگی ایران 

منوچهر عبدلی رئیس هیات مدیره و مدیرعاملل اتحادیه سراسری صنایع دستی کشور درباره اهمیت و جایگاه صنایع دستی می گوید : صنایع دستی هر کشور علاوه بر جایگاه اقتصادی در مقام سفیران فرهنگی آن منطقه نقش دارند. در واقع هر قطعه از این مصنوعات ساخته شده توسط هنرمندان کشورها دنیایی از فرهنگ محل تولیدشان را همراه دارد . بنابراین ایران با توجه به تنوع اقلیمی و قومی خود می تواند صدها هزار سفیر فرهنگی را هر ساله به کشورهای دیگر بفرستد نه اینکه تنها یکی دو محصول از ایران مثل فرش در جهان نمادی از کشورمان باشند.

نگاه تجملاتی بزرگترین دشمن توسعه صنایع دستی ایران

این فعال عرصه صنایع دستی در بخش خصوصی درباره فرهنگ مردم درباره صنایع دستی می گوید : متاسفانه این نگاه که صنایع دستی یعنی کالای تجملاتی بلای جان صنعت گران ایرانی شده که از سوی خریداران هم وطن خود حمایت نمی شوند. اولین نشانه این فرهنگ غلط این است که هرزمان که مهمان خارجی داریم به فکر صنایع دستی ایرانی خواهیم بود و این صنعت در زندگی روز مره ما هیچ جایگاهی ندارد و توجهی به آن نداریم.

بودجه دولتی هم درست هزینه نشده است

طبق قانون در بند 119 قانون بودجه کشور دستگاههای دولتی موظف هستند یکهزارم از بودجه عمرانی خود رابه خرید آثار فاخر هنری و صنایع دستی اختصاص دهند که به گفته عبدلی این قانون به دلیل حمایت دولت از صنایع دستی تصویب شده است اما متاسفانه در میانه راه نیمه کاره رها شده و آمار بسیار در دست است که این بودجه تمام و کمال هزینه نشده و یا اینکه درسته هزینه نشده حال آنکه هیچ ارگانی حق جابجا کردن ردیف این بودجه را نداشته و ندارد.

وی می گوید اگرچه این رقم واقعا ناچیز است اما اگر همین هم درست هزینه می شود باعث تزریق روحیه نشاط و پویایی در تولید کنندگان صنایع دستی ایران می شد. عبدلی در این باره می گوید صنایع دستی ایران از لحاظ تنوع و کیفیت در ربته نخست جهانی قرار دارد اما مورد بی مهری داخلی ها بسیار قرار گرفته است.

بودجه عمرانی صنایع دستی قطع شده

رئی اتحادیه سراسری صنایع دستی درباره بودجه عمرانی صنایع دستی ایران می گوید از سال 1356 تا کنون کل بودجه عمرانی صنایع دستی ایران قطع شده است حالا چگونه می توان انتظار داشت این صنعت توان ایستادگی داشته باشد در حالی که کشورهایی مثل آمریکا و ژاپن با تمام توان به صورت حاکمیتی و حمایتی از این صنعت مراقبت می کنند ، حال آنکه ایران با این جایگاه و تنوع بالا در این صنعت سودآور ، آن را رها کرده و به حال خود گذاشته است.

عبدلی اشاره می کند و می گوید هم اکنون هرچه هست توسط گروههای مردمی یا همان ان جی او ها انجام می شود و دولت بطور کامل از خود صلب مسئولیت کرده است . هیچ جای تردید نیست که این صنعت باید کاملا خصوصی اداره شود اما همین صنعت خصوصی هم نیازمند بسترسازی های مناسب دولتی است تا بتواندروی پای خود ایتسادگی گند و چرخ صنعت کشور را به حرکت درآورد و جوانان را شاغل کند.

عدم بسته بندی مناسب و نبود برند عمده مشکلات صنایع دستی ایران

عبدلی ، رئیس اتحادیه سراسر صنایع دستی ایران می گوید با توجه به بررسی های صورت گرفته اصلی ترین معضل صنایع دستی ایران نبود برند و بسته بندی مناسب با جایگاه صنایع دستی ایران باعث شده هنوز صنایع دستی کشورمان درجایگاه اصلی خود در سطح بین المللی قرار نگیرد.

وی تعداد شاغلان رسمی صنایع دستی کشور را طبق آمار سال 1391 حدود دویست و چهل و دو هزار نفر اعلام کرد ولی می افزاید : به عقیده من این اطلاعات دقیق نیست چون تنها در صنعت بافندگی فرش حدود سه میلیون نفر بافنده هم اکنون مشغول کار هستند.

عبدلی در ادامه می گوید هم اکنون 114 رشته صنایع دستی در یکهزار و سیصد و شصت تعاونی تولید می شوند که تولیدات آنها جزو سه برند برتر جهان است ، این امتیاز باعث شده صنایع دستی ایران بین دو تا پنج برابر دیگر صنایع دستی کشورهای مختلف در سطح جهان قابلیت فروش داشته باشند، قابلیتی که تا کنون از سوی مسئولان و دست اندکاران نادیده گرفته شده است.

برگزاری نمایگاشه و حضور مستمر

این فعال و متخصص صنایع دستی تنها راهکار مناسب برای احیای جایگاه صنایع دستی ایران را فرهنگ سازی داخلی و حضور مستمر ایران با برندی مشخص در نمایشگاههای بین المللی عنوان می کند و می افزاید: نمایشگاههای دائمی ایران در چین و ترکیه می تواند به عنوان شروعی مناسب باشند و امیدوارم سراسر جهان بتوانیم این نمایشگاهها را دایر کنیم. عبدلی به جایگاه فرودگاههای بین المللی در جلب توجه مسافران به صنایع دستی کشورها اشاره می کند و می گوید : اولین نشان بی توجهی مسئولان ایران به صنایع دستی ایران از سالن ورودی فرودگاههای بین المللی ایران مشخص است در اکثر کشورها به محض ورود مسافران شما شاهد غرفه ها و یا ویترینی هایی که پر از آثار هنری و صنایع دستی آن کشور است برخورد می کنید حال آنکه ایران با این همه پتانسیل کاملا به این سوژه بی توجه است.

نقش صنایع‌دستی در مناطق محروم و بیکار

منوچهر عبدلی درباره تولید کنندگان صنایع دستی ایران می گوید : طبق اظهار نظر بسیاری از همکاران من تولید کنندگان صنایع دستی ایران جزو سه دهک پایین جامعه ایران هستند که باید از آنها حمایت ویژه صورت گیرد.

وی ادامه می دهد این هنر ـ ‌صنعت نه‌تنها یکی از بزرگترین پتانسیل‌های صادرات محسوب‌ می‌شود که هر قشر و سطحی از جامعه می‌تواند با تولید‌ گسترده صنایع‌دستی به اشتغالزایی بپردازد.  حال انکه بسیاری از مناطق پراستعداد مملکت ما بالاترین آمار بیکاری را به خود دیده اند.

«بهنام محمدی کشکولی»، پژوهشگر و تولیدکننده دستبافته‌های عشایری استان فارس در رابطه با نقش صنایع دستی در مناطق محروم و بیکار نیز می گوید: «صنایع دستی در ایران هیچگاه از تشکل و برنامه مدونی برخوردار نبوده است. تغییرات مدیریتی و سلیقه‌ای عمل کردن مدیران سبب شده  فعالیت‌هایی که در این حوزه انجام می‌گیرد هیچ‌گاه زیربنایی نباشد و اقدامات آنی مسئولان درحد مُسکن باقی بماند.

او معتقد است، صنایع‌دستی ایران از ظرفیت بالایی برخوردار است به‌خصوص در مناطق ضعیف و کم‌درآمد اما به‌دلیل وجود مشکلات حوزه‌ صنایع‌دستی مردم رغبتی به یادگیری و تولید صنایع‌دستی ندارند. به‌عنوان مثال سفال کلپورگان به‌دلیل خاک بکر منطقه بسیار خاص و منحصر به‌فرد است اما درصد اندکی از جمعیت این شهرستان مشغول به‌فعالیت در این حوزه هستند.

در همین حال، «محمد شهبازی»، مدرس دانشگاه و کارشناس صنایع‌دستی اما به 256 رشته صنایع‌دستی شناخته شده در کشور اشاره دارد و بیان می‌کند: «درحال‌حاضر در مناطق مختلف کشور به‌خصوص مناطق محروم شهرستان‌ها تولیدات بعضی از رشته‌های صنایع‌دستی به بازار عرضه می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که در این مناطق  مواد اولیه طبیعی و ارزان قیمت برای تولیدات صنایع‌دستی یافت شود.»

این مدرس دانشگاه می‌افزاید: «کسانی که وارد بازار کار در حوزه صنایع‌دستی می‌شود اغلب به‌صورت استاد شاگردی از پیشینان خود آموزش دیده‌اند. بنابراین تولیدات صنایع‌دستی ارزش افزوده بسیاری بالایی دارد که می‌تواند در اقتصاد خانواده کمک شایانی‌کند. تولید صنایع‌دستی از یک سو نقش موثری در انسجام و ارتباطات افراد در خانواده دارد و از طرف دیگر سبب می‌شود اشتغالزایی در نوع مشاغل خانگی رواج پیدا ‌کند.»

شهبازی اعتقاد دارد، هم‌اکنون ضرورت دارد که تولیدات صنایع‌دستی به لحاظ کیفی و کمی در این مناطق از پیشرفت قابل‌توجهی بهره‌مند ‌شوند. حال با توجه به پتانسیل‌ و توانمندی‌هایی که دراین مناطق وجود دارد، اگر سازمان‌هایی که نقش پشتیبانی صنایع‌دستی را به‌عهده دارند، بتوانند تولیدات را به مسیر نیازمندی‌های جامعه داخلی و بین‌المللی سوق دهند، باعث می‌شوندد که زنجیره مفقوده صنایع‌دستی که در واقع فروش  محسوب می‌شود مسیر اصلی خود را پیدا کند.

صنایع دستی تقلبی هندی و چینی

سید رباب هندومنش ، هنرمند چادرشب باف در شهرستان رامسر در این زمینه می گوید: متاسفانه نبود حمایت های فرهنگی مردم و دولتی در ایران باعث شده تا بسیاری از آثار فاخر ایرانی اما تولید خارج از مرزهای کشور حتی در بازار داخلی ایران و در مراکز معرفی مثل میدان امام اصفهان به فروش برسند.

این هنرمند می گوید اصلی ترین کمکاری به عقیده من از سوی سازمان میراث فرهنگی و گمرک ایران بوده که اجازه ورود این آثار بی کیفیت را به بازار داخلی ایران داده اند و مانع رونق صنایع دستی داخل شده اند.

اما این فعال عرصه صنایع دستی به موضوع دیگر یعنی تفاوت فاحش قیمت تولیدات داخل و خارجی اشاره می کند و می گوید: مردم بدون اینکه بدانند صرفا به دلیل اختلاف قیمت روبه اجناس تولید خارج و بی کیفیت می کنند درحالی که صدا و سیمای ایران می تواند با تولید برنامه های متنوع در این زمینه شروع به فرهنگ سازی کند و مانع از حذف صنایع دستی از زندگی روزمره مردم ایران بشود.

تجارت چمدانی باعث شده تا آمار دقیقی از صادرات صنایع دستی نداشته باشیم

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری :

نویسنده : عماد عزتی

با تغییر رویکرد دولت یازدهم نسبت به توسعه گردشگری و صنایع وابسته آن اکثر فعالان حرفه های وابسته به آن از جمله صنایع دستی نیز انتظار توسعه و رونق کسب و کار خود را دارند از این رو معان صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری کشور برای دست یابی به مشکلات و معضلات تولید کنندگان این نوع مصنوعات اقدام به برگزاری جلساتی با تولید کنندگان به صورت استانی کرده است که اولین سفرش را از استان زنجان آغاز کرد .

نامور مطلق در این استان ضمن برگزاری جلسات متعدد با فعالان و تولید کنندگان صنایع دستی استان گفت: کاهش نرخ ها و قیمت تمام شده برای تولید صنایع دستی یکی از الزامات گسترش تولید و فروش صنایع دستی در سطح ملی و بین المللی است و نقش تشکل های مردم نهاد در این بخش را نباید نادیده گرفت.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ضمن تاکید بر دست یابی به بازارهای ثابت صادراتی گفت: تا زمانی که کارها و اجرای برنامه ها به بخش خصوصی واگذار نشده است، نمی توان به رشد و توسعه حقیقی کشور امیدوار بود.

نامور مطلق به آمار صادرات صنایع دستی کشور اشاره کرد و میزان تولیدات صادر شده طی سال 91 را 740 میلیون دلار برشمرد و وجود تحریم ها را موجب از دست رفتن بازارهای هدف صنایع دستی کشور خواند و اغلب محصولات خارج شده از ایران را به شکل چمدانی عنوان کرد.

وی با تاکید براینکه آمار دقیقی از صادرات صنایع دستی در دست نیست افزود: خروج چمدانی صنایع دستی کشور موجب ثبت نشدن آنها در فهرست کالاهای صادراتی شده است و ایران را از کشورهای عقب مانده در زمینه صادرات صنایع دستی با وجود ظرفیت ها و بضاعت های فراوان خواند.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: ایران بسیاری از بازارهای هدف خود را از دست داده و اقدامی نیز برای یافتن بازارهای جدید جهانی صورت نگرفته است.

وی توسعه صادرات صنایع دستی را از برنامه های ملی عنوان کرد و لازمه گسترش صادرات را ایجاد زیرساخت های لازم برای ساماندهی تولیدات خواند. نامور مطلق تاکید کرد: ایران به دنبال بازارهای به نسبت ثابتی است تا به این طریق بتواند با ثبات بیشتر اقدام به عرضه محصولات خود کند.

این در حالی است که منوچهر عبدلی رئیس هیات مدیره اتحادیه سراسری صنایع دستی ایران در باره تجارت چمدانی صنایع دستی می گوید: از آنجا که ایران نتوانسته به بازارهای بین المللی متناسب با تولیدات خود دست یابد و ضعف بسیار زیادی در بازاریابی صنایع تولیدی ایران داریم این نوع تجارت بسته به سلیقه و علاقه های شخصی مسافران کشور و البته برخی تولید کنندگان شکل گرفته است .

عبدلی ضمن اشاره به رونق تجارت چمدانی و عدم کنترل نهاد های مسئول برای ارایه آمارهای دقیق می گوید: بسیاری از خریداران صنایع دستی ما که به صورت چمدانی اقدام به انتقال این مصنوعات به دیگر کشورها می کنند از کشورهای همسایه ایران به تولید کنندگان مراجعه می کنند و بدون اعلام مقصد اصلی تولیدات آنها اقدام به خرید اجناس به بهای بسیاری نازل می کنند و پس از انتقال این مصنوعات آنها را به بهای بسیار بالایی به علاقمندان خارجی می فروشند در حالی که می توانیم با کنترل اینگونه صادرات به صورت تجارت قانونی و قابل پیگیری علاوه بر حمایت از تولید کنندگان داخلی زمینه رونق کسب و کارشان را نیز فراهم کنیم.

وی می افزاید: هرچند تجارت چمدانی مصنوعات صنایع دستی هم جزوی از صادرات به حساب می آید اما این موضوع زمانی قابل چشم پوشی است که صادرات قانونی یا از طریق ارگان های مربوطه کاملا مشخص و از رونق خوبی برخوردار باشد نه شرایط فعلی ما که نه صادرات مناسبی از محصولات خود دیده ایم و نه آماری از تجارت چمدانی کشور در دست داریم.

این کارشناس صنایع دستی ، می افزاید: همانطور که می دانیم ایران از نظر تنوع تولیدات صنایع دستی و البته کیفیت تولیدات جایگاه بسیار بالایی در صنایع دستی بین المللی دارد اما متاسفانه ضعف های یاد شده همواره باعث شده که مصنوعات تولیدی ایران یا بازارشان به کلی از دست بدهند یا اینکه دررقابت با تولیدات دیگر کشورها مثل چین یا افغانستان و هندوستان مغلوب شوند.

رئیس اتحادیه سراسر صنایع دستی ایران با تاکید بر توجه به بسته بندی در صنایع دستی تصریح می کند: ضعف عمده تولیدات ایران علی رغم کیفیت بالا نوع و انتخاب بسته بندی های صادراتی است به صورتی که همین موضوع باعث می شود بسیاری از خریداران از خیر خرید محصولات کشورمان بگذرند و به سراغ بسته بندی های لوکس تر برند در حالی که محتوی آنها بی کیفیت تر است .

عبدلی درباره ایجاد بازارهای بین المللی و حضور صنایع دستی کشورمان در بازارهای هدف به خانه های فرهنگ و هنر ایران که مدت هاست بدون هیچ دلیل تعطیل شده اند اشاره می کند و می گوید: این خانه ها زمانی به عنوان نمایشگاهی دائمی محلی برای ارایه محصولات و صنایع دستی کشورمان در بازارهای بین المللی بود اما همانطور که می دانیم مدت هاست که بنا بدلایل نامعلوم این خانه ها تعطیل شده اند و هیچ گونه فعالیتی درباره راه اندازی مجدد آنها صورت نگرفته است.

رئیس اتحادیه سراسری صنایع دستی ایران با تاکید بر تعیین ضوابط و کنترل بسته بندی استاندارد صنایع دستی کشورمان جهت ورود به بازارهای بین المللی می گوید: اگر واقعا قصد موفقیت در رقابت تنگاتنگ بازارهای بین المللی صنایع دستی را داریم ابتدا باید با ایجاد تسهیلات و مشوق هایی تولید کنندگان را وادار به استفاده از بسته بندی های استاندارد و قابل رقابت با تولیدات دیگر کشورها کنیم .

به عقیده این کارشناس صنایع دستی این مشوق ها می تواند با ارایه تسهیلات کم بهره برای خرید دستگاهها ، معافیت های مالیاتی یا حتی جوایز صادراتی بین تولید کنندگان صنایع دستی کشورمان نهادیه شده و در نهایت به صورت فرهنگ بومی شود.