تجارت چمدانی باعث شده تا آمار دقیقی از صادرات صنایع دستی نداشته باشیم

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری :

نویسنده : عماد عزتی

با تغییر رویکرد دولت یازدهم نسبت به توسعه گردشگری و صنایع وابسته آن اکثر فعالان حرفه های وابسته به آن از جمله صنایع دستی نیز انتظار توسعه و رونق کسب و کار خود را دارند از این رو معان صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری کشور برای دست یابی به مشکلات و معضلات تولید کنندگان این نوع مصنوعات اقدام به برگزاری جلساتی با تولید کنندگان به صورت استانی کرده است که اولین سفرش را از استان زنجان آغاز کرد .

نامور مطلق در این استان ضمن برگزاری جلسات متعدد با فعالان و تولید کنندگان صنایع دستی استان گفت: کاهش نرخ ها و قیمت تمام شده برای تولید صنایع دستی یکی از الزامات گسترش تولید و فروش صنایع دستی در سطح ملی و بین المللی است و نقش تشکل های مردم نهاد در این بخش را نباید نادیده گرفت.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ضمن تاکید بر دست یابی به بازارهای ثابت صادراتی گفت: تا زمانی که کارها و اجرای برنامه ها به بخش خصوصی واگذار نشده است، نمی توان به رشد و توسعه حقیقی کشور امیدوار بود.

نامور مطلق به آمار صادرات صنایع دستی کشور اشاره کرد و میزان تولیدات صادر شده طی سال 91 را 740 میلیون دلار برشمرد و وجود تحریم ها را موجب از دست رفتن بازارهای هدف صنایع دستی کشور خواند و اغلب محصولات خارج شده از ایران را به شکل چمدانی عنوان کرد.

وی با تاکید براینکه آمار دقیقی از صادرات صنایع دستی در دست نیست افزود: خروج چمدانی صنایع دستی کشور موجب ثبت نشدن آنها در فهرست کالاهای صادراتی شده است و ایران را از کشورهای عقب مانده در زمینه صادرات صنایع دستی با وجود ظرفیت ها و بضاعت های فراوان خواند.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: ایران بسیاری از بازارهای هدف خود را از دست داده و اقدامی نیز برای یافتن بازارهای جدید جهانی صورت نگرفته است.

وی توسعه صادرات صنایع دستی را از برنامه های ملی عنوان کرد و لازمه گسترش صادرات را ایجاد زیرساخت های لازم برای ساماندهی تولیدات خواند. نامور مطلق تاکید کرد: ایران به دنبال بازارهای به نسبت ثابتی است تا به این طریق بتواند با ثبات بیشتر اقدام به عرضه محصولات خود کند.

این در حالی است که منوچهر عبدلی رئیس هیات مدیره اتحادیه سراسری صنایع دستی ایران در باره تجارت چمدانی صنایع دستی می گوید: از آنجا که ایران نتوانسته به بازارهای بین المللی متناسب با تولیدات خود دست یابد و ضعف بسیار زیادی در بازاریابی صنایع تولیدی ایران داریم این نوع تجارت بسته به سلیقه و علاقه های شخصی مسافران کشور و البته برخی تولید کنندگان شکل گرفته است .

عبدلی ضمن اشاره به رونق تجارت چمدانی و عدم کنترل نهاد های مسئول برای ارایه آمارهای دقیق می گوید: بسیاری از خریداران صنایع دستی ما که به صورت چمدانی اقدام به انتقال این مصنوعات به دیگر کشورها می کنند از کشورهای همسایه ایران به تولید کنندگان مراجعه می کنند و بدون اعلام مقصد اصلی تولیدات آنها اقدام به خرید اجناس به بهای بسیاری نازل می کنند و پس از انتقال این مصنوعات آنها را به بهای بسیار بالایی به علاقمندان خارجی می فروشند در حالی که می توانیم با کنترل اینگونه صادرات به صورت تجارت قانونی و قابل پیگیری علاوه بر حمایت از تولید کنندگان داخلی زمینه رونق کسب و کارشان را نیز فراهم کنیم.

وی می افزاید: هرچند تجارت چمدانی مصنوعات صنایع دستی هم جزوی از صادرات به حساب می آید اما این موضوع زمانی قابل چشم پوشی است که صادرات قانونی یا از طریق ارگان های مربوطه کاملا مشخص و از رونق خوبی برخوردار باشد نه شرایط فعلی ما که نه صادرات مناسبی از محصولات خود دیده ایم و نه آماری از تجارت چمدانی کشور در دست داریم.

این کارشناس صنایع دستی ، می افزاید: همانطور که می دانیم ایران از نظر تنوع تولیدات صنایع دستی و البته کیفیت تولیدات جایگاه بسیار بالایی در صنایع دستی بین المللی دارد اما متاسفانه ضعف های یاد شده همواره باعث شده که مصنوعات تولیدی ایران یا بازارشان به کلی از دست بدهند یا اینکه دررقابت با تولیدات دیگر کشورها مثل چین یا افغانستان و هندوستان مغلوب شوند.

رئیس اتحادیه سراسر صنایع دستی ایران با تاکید بر توجه به بسته بندی در صنایع دستی تصریح می کند: ضعف عمده تولیدات ایران علی رغم کیفیت بالا نوع و انتخاب بسته بندی های صادراتی است به صورتی که همین موضوع باعث می شود بسیاری از خریداران از خیر خرید محصولات کشورمان بگذرند و به سراغ بسته بندی های لوکس تر برند در حالی که محتوی آنها بی کیفیت تر است .

عبدلی درباره ایجاد بازارهای بین المللی و حضور صنایع دستی کشورمان در بازارهای هدف به خانه های فرهنگ و هنر ایران که مدت هاست بدون هیچ دلیل تعطیل شده اند اشاره می کند و می گوید: این خانه ها زمانی به عنوان نمایشگاهی دائمی محلی برای ارایه محصولات و صنایع دستی کشورمان در بازارهای بین المللی بود اما همانطور که می دانیم مدت هاست که بنا بدلایل نامعلوم این خانه ها تعطیل شده اند و هیچ گونه فعالیتی درباره راه اندازی مجدد آنها صورت نگرفته است.

رئیس اتحادیه سراسری صنایع دستی ایران با تاکید بر تعیین ضوابط و کنترل بسته بندی استاندارد صنایع دستی کشورمان جهت ورود به بازارهای بین المللی می گوید: اگر واقعا قصد موفقیت در رقابت تنگاتنگ بازارهای بین المللی صنایع دستی را داریم ابتدا باید با ایجاد تسهیلات و مشوق هایی تولید کنندگان را وادار به استفاده از بسته بندی های استاندارد و قابل رقابت با تولیدات دیگر کشورها کنیم .

به عقیده این کارشناس صنایع دستی این مشوق ها می تواند با ارایه تسهیلات کم بهره برای خرید دستگاهها ، معافیت های مالیاتی یا حتی جوایز صادراتی بین تولید کنندگان صنایع دستی کشورمان نهادیه شده و در نهایت به صورت فرهنگ بومی شود.

مصاحبه عبدلی رئیس هیات مدیره و مدیرعامل اتحادیه سراسری صنایع دستی کشور

طبق آمار و اطلاعات موجود صنایع دستی ایران به عنوان متنوع ترین در جهان است و بسیاری از انواع آن هیچ بدیلی در دهکده جهانی ندارند.

هرچند نام ایران به قدمت تمدنش در صنایع دستی درخشیده است، اما مدتی است به دلیل برخی سوءمدیریت ها و البته کوتاهی در ارگان های مربوطه و در نهایت دلسردی تولیدکنندگان، بازار کهن خود را از دست داده است و در زمینه حفظ آن ناتوان شده است. به همین دلیل کسب و کار با رئیس هیات مدیره اتحادیه صنایع دستی، محمد عبدلی به گفتگو نشسته تا از چند و چون این موضوع اطلاع یابد.

به طور کلی جایگاه صنایع دستی ایران در سطح جهان چیست؟

جایگاه ایران هم اکنون با تمام معضلات و مشکلات خود در جهان جزو 3 رتبه برتر است.

کدام کشورها قبل از ایران در سطح بین المللی مطرح هستند؟

هند و چین با صادرات رسمی حدود 5 میلیارد دلار در سال به عنوان رتبه اول و دوم جهان هستند.

به صادرات رسمی اشاره کردید، لطفا کمی بیشتر توضیح دهید.

صادرات رسمی در صنایع دستی منظور آن بخشی از صادرات است که غیر از خرید معمولی گردشگران به ثبت رسیده و از طریق ارگان ها و سازمان ها به صورت رسمی و از طریق گمرک آن کشور انجام شده است.

چندی پیش معاون اسبق سازمان میراث فرهنگی گفته صادرات صنایع دستی ایران می تواند سالانه حدود 4 میلیارد دلار باشد، منظور شما در این باره چیست؟

با توجه به تنوع و کیفیت صنایع دستی ایران در سطح جهان اگر هم برنامه ریزی ها و سیاست ها دقیق انجام شود، این رقم پایه خواهد بود و می توان انتظار خیلی بیشتر از آن داشت.

به نظر شما اصلی ترین مشکل صنایع دستی کجاست؟

اگر بخواهم یک مورد را بگویم، عدم حمایت دولت اما این ضعفی که در حال حاضر صنایع دستی کشورمان از آن رنج می برد، در این عامل خلاصه نیست؛ بلکه عواملی چون برندسازی، ثبت مالکیت معنوی، بازاریابی و بسته بندی را می توان در این زمینه نام برد.

به بسته بندی اشاره کردید. به چه دلیل تاکنون بسته بندی و برندسازی برای صنایع دستی ایران انجام نشده است؟

در مورد برندسازی باید بگویم این معضل مربوط به عدم درک صحیح از این موضوع یعنی برندسازی صنایع دستی در کشورمان باعث شده تاکنون این امر لازم محقق نشود، به طور کلی برندسازی کار یک کارگاه یا موسسه کوچک نیست؛ بلکه کار باید در سطح ملی صورت گیرد، اما در مورد بسته بندی باید این گونه گفت که علی رغم وجود تکنولوژی لازم و دستگاه های مربوطه در این زمینه یعنی بسته بندی هنوز بسیاری از تولیدکنندگان از آن فراری هستند و شاهد ارسال محصولات در کارتن یا در بسته هایی که پر از پوشال است به بازارهای هدف هستیم. این امر نیازمند فرهنگ سازی بین تمام تولیدکنندگان است.

آیا در زمینه توزیع صنایع دستی ایران از مشکلی رنج می برد؟

ببینید شاید بتوان گفت اصلی ترین مشکل همین جاست. بگذارید مثالی بزنم؛ در حال حاضر حتی پفک نمکی در ایران از سیستم توزیع برخوردار است و تولیدکنندگان میلیون ها تومان بابت توزیع آن هزینه می کنند، حال آن که هنر صنعت ایران که می تواند میلیون ها دلار سودآوری داشته و صدها هزار فرصت شغلی ایجاد کند، هنوز در پستوی کارگاه ها و مغازه های انگشت شمار سطح شهرها منتظر معرفی شدن هستند.

ببینید کار معرفی و جمع آوری محصولات و ارسال آنها به بازار هدف، کار تولیدکننده نیست؛ بلکه تشکل هایی مثل اتحادیه موظف به این کار است، اما این سیستم هنوز در ایران جایی ندارد و همین دلیل باعث ضعف در صنایع دستی ایران شده است.

همان طور که می دانیم محصولات صنایع دستی به مواد اولیه محل وابسته هستند، اما بسیاری معتقدند که توزیع مناسب مواد اولیه در کشور وجود ندارد.

بله. این موضوع هم باعث ضعف تولید صنایع دستی کشورمان شده است. همه تولیدات ایران به مواد اولیه محلی وابسته نیستند، به عنوان مثال بسیاری از صنایع دستی تولیدی ایران به مس، قلع، برنج یا امثال این مواد نیازمند هستند و تولیدکنندگان نمی توانند به صورت مستقیم از تولیدکننده خرید کنند و به ناچار در دنیای بورس کالا علاوه بر اتلاف وقت گاهی اوقات با نوسانات بازار متضرر می شوند، در حالی که این تولیدکنندگان اگر واقعا قصد حمایت از آنها را داریم، باید مورد حمایت دولت در این زمینه نیز قرار گیرند تا نه وقت از دست بدهند و نه پول و فقط به فکر بالا بردن سطح کیفیت محصولات خود باشند و به تولید فکر کنند.

به حمایت های تولیدی اشاره کردید، آیا مردم کشور هم در این حمایت نقشی دارند یا خیر؟

صنایع دستی ایران از ابتدا به حمایت مردم نیازمند بوده، این گونه که مردم ایران اگر به کالاهای صنایع دستی فقط به دید کالای لوکس بنگرند، به شکل طبیعی باعث کاهش تولید خواهند شد، چون تقاضا نیست، تولیدکننده هم از تولید خود کم می کند. بسیاری از کالاهای صنایع دستی به عنوان کالاهای سرمایه ای هستند و در گذشته به عنوان سرمایه نوعروسان بودند، اما هم اکنون فقط به دید کالای لوکس به آنها فکر می کنیم. ظروف نقره، مسی، سفره های قلمکار یا صدها مورد دیگر که روزگاری به عنوان سرمایه همراه نوعروسان بود، هم اکنون به کالایی در ویترین برخی منازل تبدیل شده و همین موضوع تقاضای داخلی را کاهش داده و بسیاری از تولیدکنندگان را از تولید منصرف کرده است.

بازارهای هدف صنایع دستی ایران هم اکنون چه کشورهایی هستند؟

ببینید صنایع دستی ایران در سطح جهان متقاضی دارند، به شرط این که بخوبی معرفی و بازاریابی شوند. صنایع دستی ایران به دلیل تنوع و کیفیت می تواند اکثر نظرها را به خود جلب کند، اما مشکل اصلی در شناسایی بازاراهای هدف و نیاز آنهاست. هم اکنون در ایران هیچ معیاری جهت شناسایی بازارهای هدف و نیاز آنها نیست و صرفا از روی تقاضا این اتفاق می افتد، اما بازارهای هدف اصلی ایران، کشورهای اروپایی، چین، ترکیه و بخشی از آمریکاست. البته می توان این گونه تصور کرد که هر کجای جهان که ایرانیان زیاد ساکن هستند، تقاضای صنایع دستی هم بالا رفته، چون معرف این اجناس در آن مکان ساکن بوده است.

اتحادیه صنایع دستی و مجموعه تحت نظر شما در این زمینه یعنی معرفی صنایع دستی ایران چه کرده است؟

حضور گسترده در نمایشگاه ها و البته بازاریابی صنایع دستی ایران، اصلی ترین فعالیت برون مرزی ما بوده است. نمایشگاه های دائمی و فصلی ایران در این زمینه می تواند کارنامه این اتحادیه باشد.

چرا بسیاری از تولیدکنندگان به حاکمیت دولتی بر این صنعت اعتراض دارند؟

ببینید به عنوان مثال به حمایت دولت برای حضور در این نمایشگاه ها اشاره می کنم. اگرچه سوبسیدهای خوبی برای حضور تولیدکنندگان در نمایشگاه ها داده می شود، اما همیشه این امکانات در اختیار افرادی خاص قرار می گرفته و بسیاری از تولیدکنندگان هیچ منافع یا حمایتی از این طریق نداشته اند، پس همواره بر حاکمیت دولت بدبین شده و به صورت انفرادی وارد بازار می شوند که متاسفانه همین موضوع باعث حذف تدریجی آنها از چرخه تولید می شود، چون توان رقابت با شرکت های بزرگ و دیگر کشورها را ندارند.

به بازار هدف چین اشاره کردید، مگر نه این که چین رقیب ایران است، پس چگونه بازار خوبی جهت فروش محصولات ماست؟

خیر، چین با توجه به این که حدود 20 درصد از مردمش از قشر پردرآمد هستند، می توان به عنوان بازار خوبی برای صنایع دستی کشورمان باشند. ما در آخرین نمایشگاه صنایع دستی که ایران در این کشور برگزار کرد، تجربه خوبی از حضور در بازار چین داشتیم و گاهی برخی از محصولات را به چندین برابر قیمت فروخته ایم، اما متاسفانه به دلیل عدم شناخت دقیق از بازار هدف، کمی از فرصت ایجاد شده خوب استفاده نکردیم که امید داریم در آینده این مشکل برطرف شود.

کمی بیشتر در این زمینه توضیح دهید؟

چینی ها خریداران خوبی برای مینای اصفهان و سفره های قلمکار بودند، اما در این نمایشگاه اکثر سفرهای قلمکار ما با ابعاد بزرگ بودند، دریغ از این که میزهای چینی ها به دلیل محدودیت فضای خانه هایشان ابعاد کوچکتری دارند، بنابراین تمام سفره قلمکارهای کوچک در همان روز اول فروخته شد و بقیه که ابعاد بزرگ داشتند، دوباره به ایران آمد. این معنی دقیق شناخت بازار هدف محصولات است و اگر از این موضوع قبل از ارسال جنس باخبر بودیم، تمام محصولات را متناسب با آن تهیه می کردیم. به هر حال تجربه ای بود که امید داریم در موارد بعدی از آن بخوبی استفاده کنیم.

نظر شما درباره نمایشگاه های دائمی صنایع دستی ایران خارج از مرزها چیست؟

این نیازی است که باید به آن خوب توجه کنیم. در سال های گذشته خانه های فرهنگ و هنر ایران خارج از ایران این مسئولیت، یعنی معرفی محصولات و صنایع دستی کشور را خارج از مرزها به عهده داشتند که تجربه خوبی هم بود، اما از سال 84 که شرکت صنایع دستی ایران منحصل شد، علی رغم دارایی های زیادی که خارج از مرزها داشت، هیچ جایگزینی برای آن توسط مسئولان در نظر گرفته نشد و این مهم به دست فراموشی سپرده شده است، در حالی که امکانات و املاک این شرکت که بعضا همین حالا هم بلاتکلیف هستند، می تواند بخوبی در این زمینه مورد استفاده قرار گیرد.

به عنوان آخرین سوال؛ مهم ترین کاری که برای رونق صنایع دستی باید انجام دهیم چیست؟

با توجه به این که سودآوری و اشتغالزایی این صنعت در بسیاری از صنایع موجود بالاتر است و صنایع دستی ایران، سفیران فرهنگی کشورمان خارج از مرزها هستند، اول باید بحث مالکیت معنوی، گارانتی و بسته بندی را برای این صنعیت جدی گرفت و پس از آن فرهنگ استفاده از صنایع دستی را در منازل رواج داد. باقی کارها خود به خود انجام می شود، چون وقتی بازار داخلی نیازهای تولیدکنندگان را تامین کند، بازار خارجی خود به خود مهیا می شود، یعنی حالا چون برخی از محصولات تولیدکنندگان داخل ایران متقاضی ندارد و در بازارهای خارحی هم گمنام باقی مانده، تولیدکنندگان آنها را به دست فراموشی سپرده اند و تولید را متوقف کرده اند. این صنعت توان تولید ثروت و اشتغالزایی بالایی دارد، در صورتی که به آن توجه کنیم و اهمیت بدهیم.

نظر شما درباره محصولات چینی یا هندی در بازار ایران چیست؟

این موضوع با همکاری ارگان های مختلف و در راس آن گمرک باید پیگیری شود، اما مسائلی که قبلا به آنها اشاره شد، مثل نبود بازار داخلی باعث کاهش تولید داخل شده و زمینه را برای حضور کالاهای متفرقه و خارجی را فراهم کرده است و باید بتدا فرهنگ سازی کنیم تا مردم کالاهای متفرقه را نخرند، بعد با اعمال سیاست های گمرکی به طور کلی واردات را حذف کنیم، طوری که واردات این نوع کالاها برای واردکنندگان صرفه اقتصادی نداشته باشد.