یار مهربان گردشگری همواره غریبه است

به مناسبت روز کتاب و کتابخوانی کسب و کار بررسی می کند

نویسنده : عماد عزتی

بیست و چهارم آبان ماه روز کتابخوانی نامگذاری شده و مسئولان در این روز به خصوص، همواره بر جایگاه کتاب و کتابخوانی در ارتقاء سطح دانش جامعه تاکید می کنند  و به دنبال یافتن جایگاه اصلی کتاب در جامعه ایران هستند اما صنعت نوپای گردشگری ایران باستانی از دوری یار مهربانش رنج می برد.

هرچند جایگاه کتاب و کتابخوانی در کشور ایران همواره محلی از اختلاف نظر مسئولان بوده و بسیاری از نامناسب بودن میزان سرانه مطالعه در جامعه می گویند و اکثرا مطالعه ایرانیان را به کتابهای درسی و آموزش کنکور یا مذهبی نسبت می دهند اما اینبار صحبت از رمان یا کتابهای درسی نیست؛ بلکه هدف کتابهایی است که می توانند چگونه سفر کردن را به ما بیاموزند و راهنمای ماجراجویی هایمان در گوشه و کنار ایران زمینه و چه بسا خارج از مرزها باشند.

طبق آماری که وزارت ارشاد از تولید کتابهایی در این زمینه ارایه داده در می یابیم که اوضاع صنعت نشر در صادرات نامرئی ایران زمین اصلا خوب نیست و گردشگری ایران زمین از این کمبود رنج می برد. این درحالی است که اگر واقعا قصد درک جایگاه اصلی صنعت نشر کتابهای گردشگری را در صادرات نامرئی ایران باستانی داریم کافی است نیم نگاهی به فعالیت صنعت نشر در بخش گردشگری ترکیه داشته باشیم .

جالب است بدانیم براساس آمارهای ارایه شده توسط سازمان جهانگردی این کشور در سالهای 2010 تا 2012 میلادی حدود ده میلیون جلد کتابچه راهنمای گردشگری به سی زبان مختلف جهان منتشر کرده و در بازارهای هدفش به مناسبت های مختلف توزیع کرده است. این در حالی است که آمار جراید ، مجلات و تبلیغات مختلف درباره دیدنی های کشور ترکیه در بازارهای هدف توزیع شده است در این گزارش ذکر نشده و صرفا به کتابچه های راهنما اشاره شده است که خود حاکیت از برنامه ریزی دقیق مسئولان گردشگری این کشور با همکاری صنعت نشر ترکیه دارد.

اما ایران باستانی با توجه به جاذبه های تاریخی و طبیعی خود همواره در این بخش ضعیف عمل کرده و خبری از حضور گسترده کتابچه های راهنمای گردشگری در بازارهای هدف کشورمان نیست و معدود مجلاتی که در زمینه گردشگری به زبان های مختلف منتشر شده اند نیز اطلاعات کمی درباره دیدنی های ایران در اختیار مخاطبان و علاقمندان سفر به ایران قرار می دهند .

اطلاع رسانی به گردشگران خارجی بسیار ضعیف است

در این زمینه آرش نورآقایی با بیان اینکه اطلاع رسانی در حوزه گردشگری به گردشگران خارجی بسیار ضعیف است می گوید:  کتابهایی که برای معرفی جاذبه های ایران به زبان های مختلف نگاشته و در جهان منتشر شده، به تعداد انگشتان یک دست نیز نمی رسد.

این پژوهشگر گردشگری ضمن تاکید به حضور صنعت نشر در گردشگری کشورمان می افزاید: کتاب لونلی پلانت یکی از کتاب هایی است که گردشگران هنگام ورود به ایران آن را با خود به همراه می آورند در حالی که اطلاعات کاملا کلیشه ای و بسیار جزئی درباره تمدن ایران باستان در این کتابچه راهنما قید شده است اما بازهم به دلیل کمبود اطلاعات در این زمینه گردشگران ترجیح می دهند این کتاب را همراه خود داشته باشند در حالی که ایران می تواند با استفاده از تخصص و مشارکت بخش خصوصی صنعت نشر اطلاعات دقیقتر و کاملتری درباره تمدن ایران زمین را در بدو ورود به گردشگران بدهد.

از سوی دیگر امید کریمخان زند، ناشر کتب گردشگری می گوید: حالا که دولت قصد توسعه گردشگری را دارد و دایم از حضور و گسترش مشارکت بخش خصوصی در این امر می گوید بجاست که حضور ناشران کتب گردشگری را در کنار صاحبان صنایع وابسته گردشگری مثل هتلداری ویا رستوران ها و بخش حمل و نقل جدی بگیریم و زمینه ساز آن باشیم.

این ناشر بخش خصوصی درباره ضعف گردشگری ایران درباره وجود کتابچه های راهنما می گوید: فرض کنیم کتابچه های راهنما به زبان انگلیسی در سراسر جاذبه های ایران وجود دارد اما سئوال اصلی اینجاست که حالا که دولت ایران دروازه تمدن ایران زمین را به روی گردشگران گشوده است همه این گردشگران ورودی به زبان انگلیسی مسلط هستند و ما می توانیم به سئوالات آنها درحالی که همه می دانیم گردشگری ایران از تعداد کم تورگردانان متخصص رنج می برد ، پاسخ مناسب بدهیم؟ یا اینکه مترجمی هست که به زبان محلی گردشگران مسلط بوده و توضیحات لازم را به آنها بدهد؟ پس به جاست که به فکر این موضوع باشیم و زمینه حضور ناشران تخصصی را در صنعت گردشگری ایران فراهم کنیم .

ستاد سفرهای نوروزی تاکیدی بر لزوم کتابچه های راهنمای گردشگری

زند به ستاد سفرهای نوروزی اشاره می کند و می گوید: هرسال نزدیک به تعطیلات عید نوروز در تمام شهرها و شهرستان های ایران ستادی به نام ستاد سفرهای نوروزی تشکیل شده و مسئولان این ستاد از تهیه و توزیع صدها هزار جلد کتابچه راهنما ، بروشور، لوح فشرده یا بسته های تبلیغاتی جاذبه گردشگری منطقه خود بین گردشگران ورودی سخن می گویند که این موضوع بیانگر آن است که مسئولان ایران لزوم حضور گسترده ناشران در بخش گردشگری را می دانند اما ظاهرا فقط این لزوم را در دوره ای خاص و نزدیک به نوروز در نظر گرفته اند حال آنکه با توجه به سیاست های جدید دولت اگر گردشگری ایران با ورود گردشگران خارجی در تعداد انبوه مواجه شود واقعا در این زمینه ضعیف و شکننده است پس بهتر است این ستاد همه سال را برای حضور گسترده کتابچه ها و راهنمای های گردشگری در استان مورد نظر خود بخصوص در کنار جاذبه های گردشگری شهر یا روستای مورد نظر باشند .

این فعال عرصه نشر در صنعت گردشگری می گوید اگر بتوانیم چنین ستادی را در بازارهای هدف گردشگری کشورمان با همکاری نهادهای مسئول  مستقر کنیم و با همکاری آنها کتابچه های راهنما در زمینه گردشگری و معرفی تمدن ایران باستانی در کشور میزبان را در سطح گسترده فراهم کنیم جای تردیدنیست که شاهد حضور گسترده گردشگران در کنار جاذبه های گردشگری کشورمان خواهیم شد.

آرش نورآقای با مقایسه صنعت نشر و تبلیغات گردشگری در گوشه و کنار جهان می گوید: این تصور اشتباه است که فکر کنیم مجلات و روزنامه ها می توانند همان تاثیر گذاری کتابچه های راهنما را در صنعت نشر داشته باشند بلکه این نوع از نشریات می توانند در جهت تشویق گردشگران برای بستن چمدان هایشان ایفای نقش می کنند در حالی که کتابچه های راهنما به عنوان راهنمایی مطمئن همواره همراه گردشگران به کشور مقصد سفر خواهد کرد.

نورآقایی کتابچه های راهنمای گردشگری را به قطب نمای گردشگران و ماجراجویان در گوشه و کنار دهکده جهانی تشبیه می کند و می گوید اگر این کتابچه ها در سطح وسیع و البته صحیح در بازارهای هدف توزیع شوند جای تردید نیست که این ماجراجویان و گردشگران بازار هدف به جهت عقربه های آن قطب نما بار سفر خواهند بست.

2 راهکار توزیع کتابچه های راهنمای گردشگری

این در حالی است که امید کریمخان زند، از دو ابتکار عمل در این زمینه نام می برد و می گوید: می توانیم از هتل ها و مراکز اقامتی برای توزیع کتابچه های راهنمای گردشگری و تاریخچه تمدن ایران زمین استفاده کنیم .

وی به وجود مینی بارها در اتاق های هتل اشاره می کند که مسافران در صورت استفاده از خوراکی های موجود در آن  باید هزینه آنها را هنگام تخلیه اتاق بپردازد پس بجاست که بسته ای تبلیغاتی که شامل کتابچه های راهنمای کشورمان بخصوص منطقه استقرار هتل است را در اتاق مسافران قرار دهیم تا با اینکار بتوانیم مسافران را تشویق به تهیه این کتاب ها کنیم البته نباید فراموش کنیم که بد نیست کتابچه های راهنما با توجه به ملیت گردشگران مقیم در اتاق به زبان محلی آنها تهیه شده باشد چون بر اساس نظر سنجی ها گردشگران بیشتر علاقمند هستند درباره مقصد سفرهایشان به زبان مادری بخوانند .

اما راهکار دوم زند برای توزیع گسترده کتابچه های راهنما همکاری بین سفارتخانه ها و سازمان گردشگری ایران است ، وی می گوید بد نیست با همکاری این دو ارگان تاثیرگذار در صنعت گردشگری کشورمان هنگام صدور روادید برای گردشگران خارجی هزینه ای معادل 5 یا 8 دلار به هزینه صدور ویزا بیافزاییم و همراه با تحویل پاسپورت گردشگر یک بسته از کتابچه های راهنما نیز به وی بدهیم تا با این کار خلاءمو جود بازار گردشگری کشورمان را پر کرده باشیم.

وی می گوید بدون تردید بخش خصوصی و بخصوص ناشران گردشگری ایران با این روش موافق هستند و آمادگی هرگونه همکاری و مشارکت را با ارگان های یاد شده خواهند داشت این در حالی است که اگر این اتفاق رخ دهد علاوه بر تشویق حضور گسترده ناشران تخصصی دراین زمینه می توانیم شاهد حضور گسترده گردشگران خارجی در ایران باشیم و کم کم نام ایران به عنوان سرزمینی مناسب برای پذیرایی ازگردشگران در سطح بین المللی مطرح خواهد شد.

نگاهی به جایگاه گردشگری در صنعت نشر ایران

صنعت نشر از صادرات نامرئی نمی گوید

شاید گذشته های دور کتب و دست نوشته های مربوط به تمدن یا سرزمینی عامل مهمی در انتقال فرهنگ و تمدن بخشی خاصی از جهان به نقطه دیگر از آن بوده است اما امروزه گردشگری یکی از بهترین راه‌ها برای تبادل فرهنگی میان سرزمین‌های مختلف است. هرچند نباید جایگاه محصولات فرهنگی بخصوص کتاب را در این زمینه نادیده گرفت اما می توان صنعت نشر را در راستای توسعه گردشگری به کار گرفت و خود به خود به واسطه حضور گسترده گردشگران در منطقه ای خاص باعث انتشار تمدن و آداب و رسوم و فرهنگ آن منطقه در دیگر نقاط جهان شد.

جای تردید نیست گردشگرانی که به ایران می‌آیند، می‌توانند با فرهنگ و هنر و آداب و رسوم ایران‌زمین از نزدیک آشنا شوند و به این ترتیب مبلغان خوبی برای معرفی این سرزمین به مردمان کشور خود باشند. چنان‌چه تاکنون نیز چنین بوده است و سیاحان و گردشگرانی که در طول تاریخ به ایران سفر کرده‌اند از خود سفرنامه‌هایی برجای گذاشته‌اند و فرهنگ و هنر و تاریخ این سرزمین کهن را برای جهانیان بازگو کرده و به صورت میراث مکتوب به یادگار گذاشته‌اند.

این در حالی است که علی رغم این تاثیرگذاری گسترده و البته بلند مدت مسئولان کشورمان بدون توجه به جایگاه صنعت نشر در توسعه گردشگری همواره در هیچ یک از تصمیم گیری های خود برای توسعه و رونق گردشگری جایگاهی برای نشر درنظر نگرفته و بطور کل ان را به دست فراموشی سپرده اند.

به گفته بسیاری از فعالان و دست اندکاران صنعت گردشگری یکی از مشکلات اساسی صادرات نامرئی ایران، کمبود کتاب‌هایی با موضوع گردشگری و معرفی داشته‌های فرهنگی و طبیعی کشور در گام نخست برای مخاطب داخلی و در مرحله بعد برای مخاطبان و گردشگران خارجی است که علاقه‌مند به ایران و داشتن اطلاعات از این سرزمین کهن است.

رحیم یعقوب زاده مدرس دانشگاه و پژوهشگر گردشگی در این زمینه می گوید: در این زمینه ما همواره دچار کمبود و مشکل بوده ایم ، به گونه ای که کتاب هایی که درباره جاذبه های نواحی مختلف کشور منتشر می شود بیشتر برای زیباتر کردن کتابخانه های شخصی یا سازمان ها کاربرد دارند و یا برای هدیه دادن خریداری می شوند و ممکن است مخاطبان تنها به دیدن عکس های آن اکتفاء کنند . این در حالی است که براساس استانداردها و مطالعات اینگونه کتابها باید در دسترس عموم جامعه قرار گیرد نه اینکه به واسطه قیمت بالای آنها نه تنها ساکنان منطقه بلکه گردشگران آن منطقه نیز توان تهیه و خرید آن را نداشته باشند.

وی درباره پوشش عام اینگونه کتاب ها می گوید: ابتدا باید بدانیم از چه زاویه ای به موضوع نگاه می کنیم آیا ما می خواهیم برای فهم بیشتر عامه مردم کتاب بنویسیم یا آن که کتاب باید یک استاندارد قابل قبول در زمینه خود و نحوه نگارش آن داشته باشد؟ به عقیده من نمی توان از جامعه علمی و تخصصی گردشگری نمی توان انتظار نوشتن کتاب های عامه پسند را داشته باشیم حال آنکه سازمان میراث فرهنگی و ارگان های مربوط به آن می توانند این وظیفه را به خوبی انجام داده و نظر بسیاری از مخاطبان عام را با استفاده از اینگونه کتابها به جاذبه های کشورمان جلب کنند.

در این زمینه مدیر مسئول انتشارات زند می گوید: اگر به آمار و تولیدات کتاب در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توجه کنید متوجه می شود که تعداد انگشت شماری از ناشران به صورت تخصصی در زمینه گردشگری فعالیت دارند که بیشتر آنها به انتشار کتاب های نفیس و عکس روی آورده اند و تعداد انتشار کتابهای کاربردی در زمینه گردشگری بسیار پایین است .

این ناشر دلیل توجه بیش از حد ناشران گردشگری به کتاب های نفیس را توجه به بازارهای خارجی وگردشگران می داند و بیان می کند هنوز بسیاری از ناشران به بازار بسیار بکر داخلی کشورمان پی نبرده اند و متصورند این مجلات گردشگری هستند که باید این مسئولیت یعنی ترویج و تشویق گردشگران به سفر را برعهده گیرند حال آنکه کتابچه ها و کتابهای راهنما در این زمینه می تواند بسیار مفید بوده و زمینه ساز مدیریت دقیق و صحیح گردشگری در کشورمان باشد.

121 عنوان کتاب در یک سال با موضوع گردشگری

براساس امار موجود در وزارت ارشاد از ابتدای سال 91 تا پایان شهریورماه 92 تعداد کتاب‌هایی که در حوزه گردشگری در کشور به چاپ رسیده است تنها 121 عنوان کتاب است که بیشتر این تعداد هم تخصصی و قابل استفاده برای دانشجویان این رشته است. این در حالی است که به گفته تمامی مسئولان و فعالان عرصه گردشگری نقش کتاب در گسترش این صنعت  بسیار حیاتی است .

با نگاهی به آمار موجود یعنی 121 عنوان کتاب گردشگری در سال و کشوری همچون ایران پی می بریم متولیان صنعت گردشگری کشور به این بخش توجه نمی‌کنند و این تعداد کتاب با توجه به جاذبه‌های فرهنگی، طبیعی و انسان ساخت بی‌شماری که در ایران وجود دارد بسیار اندک و ناچیز است و نه پاسخگوی نیاز گردشگران خارجی کشور است و نه گردشگران داخلی.

زند ناشر مجموعه کتابهای ایران زمین در این زمینه می گوید: با توجه به مشکلات و معضلاتی که هم اکنون گریبان صنعت نشرکتاب را گرفته و از آنجا که کتابهای گردشگی شاید متقاضیان کمی داشته اند بیشتر ناشران علاقمدن هستند برای کتابهای پرفروش اقدام نمایند و سرمایه خود را در این زمینه هزینه خواهند کرد نه کتابهای گردشگری که هنوز متقاضیان آن مشخص نیستندو به اصلاح فروش آنچنانی ندارد.

زند ضمن تاکید بر حمایت ناشران تخصصی گردشگری تصریح می کند: سازمان ها و ارگانهای مربوطه که درزمینه گردشگری فعال هستند می توانند با مشارکت با ناشران در راستای بهبود اوضاع کتابهای تخصصی و البته عمومی گردشگری کشورمان گام برداند و حضور کتابهای ایرانی را در زمینه معرفی جاذبه گردشگری کشورمان را تقویت نمایند.

زند به کسب و کار می گوید: متاسفانه به دلیل مشکلات بسیار زیادی که صنعت چاپ کشورمان درگیر آن است و البته بی توجهی مسئولان گردشگری که جایگاهی برای صنعت نشر در گردشگری متصور نیستند باعث شده است تا همان تعداد گردشگری هم که وارد کشورمان می شوند نیز کتاب های انتشار یافته خارج از مرزها درباره گردشگری ایران را در دست داشته باشند که ضعف بسیار بزرگی در این زمینه برای کشورمان است.

زند به همکاری با سفاتخانه ها و البته رایزنان فرهنگی خارج از مرزهای کشورمان اشاره می کند و می گوید این مراکز می توانند با توجه به نیاز منطقه میزبان خود ناشران تخصصی ایران را هدایت و همراهی کنند و در زمینه ارایه محصولات فرهنگی و بخصوص کتابهای گردشگری ایران به زبان محلی اقدام نمایند تا شاهد رونق مناسبی هم در گردشگری باشیم و هم ناشران تخصصی تشویق به سرمایه گذاری در این زمینه بشوند نه اینکه به انتشار کتابهای عکس و کارت پستال بسنده کنند.

ناشر سری کتابهای ایران زمین ضمن تاکید بر گسترش فعالیت و حمایت سازمان میراث فرهنگی از ناشران تخصصی گردشگری می گوید هم اکنون کشورمان هم به کتابهای تخصصی و علمی در زمینه دانشگاهی در زمینه پرورش نیروی متخصص گردشگری نیاز مند است و هم در زمینه عمومی بسیار فقیر است این در حالی است که اکثر کشورهای پیشرفته جهان از دوران کودکی در این زمینه سرمایه گذاری کرده اند و با انتشار کتب جذاب کودکان در زمینه گردشگری و پرورش فرهنگ صحیح سفر در ذهن آنها اقدام می  کنند حال آنکه ایران زمین با این همه پتانسیل والبته هزاران جاذبه تاریخی و باستانی نه تنها برای گردشگران خارجی ناشناخته است بلکه بسیاری از فرزندان این مرز و بوم هم از آنها بی اطلاع هستند و فقط تخت جمشید و سی و سه پل را در ذهن خود دارند.