سرمایه‌گذاری در قزاقستان

نگاهی به امتیازات سرمایه گذاری در کشور قزاقستان پس از سه دهه استقلال این کشور

نویسنده: علی خراسانی

شاید تاکنون کمتر از سرمایه گذاری خارجی در کشور قزاقستان شنیده باشید و بیشتر از جاذبه های طبیعی و توسعه گردشگری در این منطقه از اسیای میانه مطلع باشید اما جالب است بدانید با توجه به سیاست‌های نوین این کشور برای جذب سرمایه های خارجی از سوی دولتمردان قزاقستان به خصوص از زمان اعلام استقلال آن و تغییر پایتخت از شهر آلماتی به آستانه روند سرمایه گذاری های خارجی در این منطقه از جهان حتی در دوران رکود گسترده اقتصادی روبه رشد بوده و همچنان ادامه دارد.

اما ایا تاکنون از خود سئوال کرده اید امتیازات ویژه این کشور برای جلب نظر سرمایه گذاران چه بوده و چه چیزی باعث شده تا به گزارش وزارت اقتصاد و دارایی این کشور تنها در سال 2009 میلادی حدود یک هزار مورد سرمایه گذاری اقتصادی بزرگ خارجی در این کشور صورت گیرد؟ آیا این امتیازات می تواند در زمینه توسعه تجارت بازرگانان ایرانی یا سرمایه گذاری های ایرانی در این کشور باشد هرچند هم اکنون صادرات خدمات فنی مهندسی و حضور برخی از شرکت های بزرگ ایرانی در این کشور باعث ارتباط هرچه بیشتر تجاری میان دو کشور شده است.

در این زمینه تجارت در این شماره قصد دارد با بررسی پیشینه سرمایه گذاری و اقتصاد این کشور از اینده و امتیازات سرمایه گذاری در این کشور برای علاقمندان بگوید که بدون تردید برای آنهایی که اهل دودوتا چهارتای اقتصادی هستند خالی از لطف نیست و می تواند زمینه برای ایجاد تجاری تازه با آسیای میانه آنها باشد.

آمار چه می گویند؟

قزاقستان با بیش از۱۶میلیون جمعیت و وسعتی حدود ۲ برابر ایران از مهمترین کشورهای جهان و جمهوری‌های آسیای مرکزی است که می توان ازآن بعنوان مهمترین پل ارتباطی برای ورود به بازار کشورهای مشترک المنافع به خصوص بازار کشورهای روسیه، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان و چین نام برد که در 16 دسامبر 1991 میلادی اعلام استقلال کرد و از آن زمان تا کنون روند رشد اقتصادی خود را با توجه به گسترش روابط سیاسی و تجاری خود با دنیای خارج پیش گرفت .

دولت قزاقستان برای رسیدن به این هدف خود اقدام به برنامه ریزی و طراحی برنامه توسعه اقتصادی با نام «قزاقستان 2030» در سال 1997 میلادی کرده و در این برنامه افق هایی را برای توسعه خود به صورت سه دهه متفاوت درنظر گرفته است که ابتدا از توسعه زیرساخت های اقتصادی مثل شبکه راه‌ها و امکانات دیگر شروع شده و در نهایت به گسترش روابط تجاری و سرمایه گذاری های خارجی در این کشور از سوی خارجی ها ختم می شود .

در این زمینه در ژانویه سال 2010 میلادی رئیس جمهور قزاقستان نورسلطان نظربایف خط مشی کشورش را برای ده سال آینده یعنی توسعه قزاقستان تا 2020 میلادی را اینگونه بیان کرد: با توجه به دستاوردهای بسیار مثبت اقتصادی کشور قزاقستان که در یک دهه نخست این طرح داشته ایم سازمان ملل متحد این کشور را به عنوان یکی از کشورهای برتر در رفاه اجتماعی شناخته است و به همین دلیل همواره حمایت از اقتصاد تجارت های خرد و متوسط را در سرلوحه کارمان قرار داده ایم تا با این روش روند سرمایه گذاری و توسعه اشتغال را در این کشور به حداکثر خود رسانده و زمینه سرمایه گذاری های خارجی را فراهم کرده ایم.

نکته جالب توجه در سخنرانی رئیس جمهور قزاقستان این است که وی در این سخنرانی به جایگاه ویژه ارتباط اقتصادی این کشور با بانک اسلامی اشاره کرده و ارتباط هرچه بیشتر کشورهای همسو در این زمینه را سرلوحه سیاست توسعه اقتصادی کشور قرار داده است که این امتیاز می تواند نقطه بسیار قابل تاملی برای کشورهایی مثل ایران در زمینه سرمایه گذاری در این کشور باشد.

لازم به یادآوری است این کشور بیشترین تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه را درمیان جمهوری‌های تازه استقلال یافته دارد و از اعضای مهم سازمان همکاری شانگهای است. این کشور از لحاظ منابع زیرزمینی بسیارغنی است به طوری که تخمین زده می شود قزاقستان صاحب دومین منابع بزرگ در اورانیوم، کروم، روی و سرب و سومین در منگنز، چهارمین درمس و در مورد زغال سنگ، آهن و طلا نیز در بین ۱۰ کشور اول دنیا قرار دارد.  قزاقستان همچنین یازدهمین منابع بزرگ نفت و گاز طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است.

این درحالی است که روند توسعه سرمایه گذاری های خارجی در این کشور نشان دهنده فضای مناسب کسب و کار در این کشور است بطوری که امروز قزاقستان به عنوان کشوری پیشرو در میزان جذب سرمایه های خارجی در منطقه CIS به شمار می آید که تقریبا معادله سرانه حدود 1500 دلار آمریکا تعیین شده است و نزدیک به 9 هزار شرکت خارجی ثبت شده در این کشور وجود دارد که می توان به شرکت های بزرگ نفتی مثل شورون، زیمنس، مایکروسافت و جنرال الکتریک ، دانون و ده ها مورد دیگر نیز اشاره کرد.

اولویت های سرمایه گذاری

با توجه به قانون سرمایه گذاری در این کشور و معافیت های درنظر گرفته شده برای سرمایه گذاران خارجی در قزاقستان پیشنهاد کارشناسان اقتصادی برای سرمایه گذاری در قزاقستان به ترتیب عبارت است : سرمایه گذاری در زمینه خدمات ، توسعه زیرساخت های اقتصادی مثل سرمایه گذاری در حمل ونقل ، گردشگری (اقامت گاه، تفریگاه ، رستوران و ...)، صنایع غذایی با توجه به توسعه و وجود منابع کشاورزی ، صنایع تبدیلی ، صنایع نفت و گاز ، پوشاک هرچند صنایع سنگین و البته داروسازی یا صنایع پتروشیمی می تواند در قزاقستان سودآور باشد اما امتیازات درنظر گرفته شده از سوی دولت می تواند برای سرمایه گذاران اینگونه اولویت بندی شده باشد.

این درحالی است که کارشناسان اقتصادی و مشاوران سرمایه گذاری در این منطقه از دهکده جهانی به اهمیت وجود منابع بسیار غنی معدنی در این مرز و بوم اشاره کرده و می گویند: می توان با استفاده از امتیازات دولتی و ثبت شرکت ها با استفاده از قوانین موجود در این زمینه  نیز سرمایه گذاری مناسبی انجام داد

امتیازات دولتی برای ورود سرمایه‌های خارجی

اولین و مهمترین امتیازی که قزاقستان برای سرمایه گذاران خارجی درنظر گرفته است تضمین سرمایه و امنیت سرمایه گذاری انجام شده از سوی خارجی ها در صورت ملی شدن منابع یا اتخاذ تصمیمات دولتی اینچنینی است بنابراین دولت قزاقستان با درنظر گرفتن این امتیاز از همان ابتدا همراهی و حمایت خود را از ورود سرمایه های خارجی اعلام کرده و نسبت به آنها مسئولیت پذیرفته است .

این درحالی است که معافیت مالیاتی و عوارض گمرکی را برای ورود تجهیزات مورد نیاز سرمایه گذاران خارجی داخل مناطق آزاد و خارج از آن درنظر گرفته است و درباره مالیات کلی نیز این سرمایه گذاران با ثبت نوع فعالیت و طی مراحل قانونی که در کمترین زمان ممکن صورت می گیرد می توانند تا 7 سال از پرداخت نیم بهای مالیات استفاده کرده و در برخی موارد مثل پروژه های استراتژیک اعلام شده از سوی دولت می توانند از پرداخت مالیات زمین و همچنین مالیات بر دارایی تا یکصد درصد معافیت دریافت نمایند.

از سوی دیگر دولت قزاقستان امتیاز ویژه دیگری برای سرمایه گذاران خارجی درنظر گرفته که با استفاده از آن سرمایه گذاران خارجی می توانند هزینه های طراحی و یا نوسازی طرح اقتصادی خود را در این کشور تا سه سال از میزان درامد کسر کرده و متناسب با آن مالیات پرداخت نمایند . لازم به یادآوری است که برای اطلاع از اولویت های سرمایه گذاری و همچنین ثبت بیزینس پلن برای ثبت سرمایه گذاری در کشور قزاقستان می توان از وب سایت www.invest.gov.kz که وب سایت رسمی جمهوری قزاقستان است اطلاعات مورد نیاز و به روز شده را به دست آورید.

امتیاز قزاقستان برای تجار ایرانی

همانطور که می دانید رشد تجارت میان دو کشور همچنان روبه افزاییش است و با درنظر گرفتن راه های ارتباطی دریایی ، زمینی و هوایی میان دو کشور می توان آینده ای روشن را برای توسعه تجارت میان ایران و قزاقستان درنظر گرفت این درحالی است که توسعه اقتصادی این کشور با توجه به سیاست های جذب سرمایه های خارجی همواره چشم اندازی بسیار مناسب برای سرمایه گذاران خارجی از جمله ایرانیان بوده است.

وجود مناطق آزاد، فرودگاه های محلی و بین المللی، بندرهای مهم در دریای خزر میان دو کشور و همچنین ارتباط با کشورهای دیگر آسیای میانه و در نهایت ارتباط با بازارهایی بزرگ به نام روسیه و چین می تواند زمینه های گسترده ای برای توسعه تجارت را میان سرمایه گذاران در این کشور با دیگر نقاط جهان ایجاد نماید که سرآمد آنها را می توان در زمینه انرژی و گردشگری درنظر گرفت هرچند صنعت ساختمان و صادرات مصالح ساختمانی از کشورمان به این کشور روبه افزایش بوده است.

اما از زمان برگزاری نمایشگاه محصولات تجاری ایران که در سال 1370 در این کشور برگزار شد تا کنون زمینه های گسترده ای برای توسعه روابط تجاری ایران و این کشور به وجود آمده است و می توان از هم اکنون به توسعه هرچه بیشتر آن به واسطه نزدیک شدن نمایشگاه اقتصادی EXPO2017 در این کشور اشاره کرد که زمینه را برای توسعه روابط تجاری و اقتصادی و حتی سرمایه گذاری های خصوصی در قزاقستان را به بازرگانان ایرانی نوید می‌دهد.

نکات کلیدی

• چنانچه سرمایه اولیه مستقیم وارد قزاقستان شده و از ابتدا در قالب طرح ثبت نشده باشد پس از تبدیل به اموالی مانند زمین، کارخانه ، ماشین آیات مشمول پرداخت مالیات سالانه خواهد شد . به عنوان مثال مالیات بر ارزش زمین سالانه یک درصد ارزش آن  تعیین است.
• برای سرمایه گذاری در قزاقستان نیازی به شرکت محلی نیست و سرمایه گذاری در کمترین زمان ممکن پس از گذراندن مراحل اداری امکانپذیر است
• ورود سرمایه بیش از یکصد هزار دلار منوط به مجوزهای بانک ملی قزاقستان است بنابراین می توان سرمایه را در دفعات مختلف زیر این رقم وارد قزاقستان کرد
• خروج سرمایه در صورت نیاز با دریافت صورتحساب های تسویه مالیاتی به راحتی امکانپذیر است و با توجه به سرمایه وارد شده به راحتی قابل انتقال است و برای مازاد آن نیاز به گذراندن مراحل اداری و تایید پرداخت مالیات است.

خزر بهترین پتانسیل توسعه گردشگری قزاقستان و ایران

راه اندازی خطوط دریایی می تواند گردشگری ایران و قزاقستان را رونق دهد

دکتر کالدی : دفاتر گردشگری هنوز فعالیت منسجمی در کشورمن برای جلب نظر گردشگران سلامت به ایران ندارند

گردشگری سلامت در منطقه خاورمیانه چندی است که بسیار مورد توجه اکثر دست اندکاران بخش سلامت و البته گردشگری قرار گرفته است و به گفته بسیاری از کارشناسان هر دو بخش کشور ایران با توجه به پتانسیل بسیار بالای خود در این زمینه می تواند به عنوان قطب گردشگری پزشکی در منطقه به دنیای گردشگری پزشکی و متقاضیانش معرفی شود، هرچند رقبای قدری مثل ترکیه و البته امارات متحده عربی و از همه مهمتر هندوستان در این صحنه حضور دارند اما ایران هم گفتنی های بسیاری در این زمینه دارد .

همین موضوع باعث شده تا از سه سال پیش دست اندرکاران سلامت ایران همراه مسئولان گردشگری، کنفرانس بین المللی گردشگری سلامت ایران را پایه گذاری کنند و با این روش توانمندی های ایران را به دیگر نقاط جهان و البته بازارهای هدف معرفی نمایند. مشهد و بیمارستان رضوی به عنوان پایلوت این زیر مجموعه گردشگری امسال هم برای سومین بار میزبان این کنفرانس بود. اما مسئولان و مهمانان برخی از کشورهای حاضر در این کنفرانس برای ایران از اهمیت وی‍ژه ای برخوردار بودند  که یکی از آنها کشور قزاقستان به عنوان بازار هدفی بسیار مناسب برای جلب نظر گردشگران سلامت قزاق ، است. گردشگرانی که با توجه به نیازشان خود شخصا به ایران سفر می کند و هنوز ایران نتوانسته زمینه مدیریت حضورشان را برعهده بگیرد.

هر ساله چند هزار گردشگر قزاق برای دسترسی به خدمات پزشکی نوین و البته با قیمتی مناسب راهی ایران می شوند که نزدیکترین مرکز معتبر برایشان بیمارستان رضوی در شهر مشهد مقدس است به همین دلیل و با توجه به اهمیت گسترش جذب گردشگران سلامت قزاق به ایران با دکتر بایووا کالدی، مدیر بخش استراتژیک اداره توسعه تجاری سازمان پزشکی قزاقستان که در این کنفرانس بین المللی حاضر بود گفتگویی اختصاصی و کوتاه داشتیم که مطالعه آن بدون تردید برایتان خالی از لطف نخواهد بود .

· نظر شما درباره گردشگری ایران و قزاقستان چیست؟

بدون تردید همگان از پیشنه ایران و کشور من با خبر هستند و شاید بتوان گفت که در برخی از موارد حتی مشترکات فرهنگی بین دو کشور باعث نزدیکی اقوام ما با یکدیگر شده است ، بنابراین تعداد زیادی از اتباع کشور من و البته از ایران هر ساله بین دو کشور تردد می کنند حالا چه به صورت بازرگان یا به صورت گردشگر البته حضور بازرگانان ایرانی در کشورمن بیشتر از تعداد گردشگران است اما به یاد داشته باشیم هر دو کشور پتانسیل بسیار زیادی برای تبادل گردشگر دارند که باید به آن توجه کنیم. نزدیکی دو کشور از نظر فاصله و البته وجود راه آبی می توان به عنوان اصلی ترین پتانسیل این همکاری باشد.

· به عقیده شما دریای خزر می تواند کمکی برای توسعه گردشگری ایران و قزاقستان باشد؟

همانطور که می دانیم هم کشور من و هم ایران در این دریاچه بسیار معروف جهان بنادری دارند که پتانسیل برقراری خطوط دریایی بین دو کشور را دارد بنابراین به عقیده من برقراری خطوط دریایی و البته هوایی بین دو کشور می تواند به عنوان نکته ای مناسب در گسترش صنعت گردشگری ایران و قزاقستان است.

· به نظر شما چه امتیازی در ایران باعث حضور گردشگران قزاق در قالب گردشگران سلامت در ایران می شود؟

هزینه های بسیار پایین سفر به ایران و البته دریافت خدمات بسیار مناسب پزشکی اصلی ترین عاملی برای حضور گردشگران قزاق در ایران است اما نباید جاذبه های تاریخی و مذهبی ایران را نادیده گرفت که مهمترین عامل جذب گردشگران هموطن من به ایران هستند.

· ایران مقصد مناسبی برای جذب گردشگران سلامت قزاق است یا خیر؟

پاسخ شما یک کلمه و مثبت است، مهترین دلیل حضور سالانه چند صد هزار نفر گردشگر درمانی قزاق بخصوص در مشهد بیمارستانهای فوق العاده مناسب از نظر استانداردهای درمانی و البته هزینه های بسیار کم درمانی در این کشور است.  بدون تردید همگان درباره شهرت پزشکان و متخصصان ایرانی در دهکده جهانی شنیده اند پس این شهرت و امتیازات ویژه دیگر ایران در این زمینه توانسته تا کنون قزاقهای بسیاری را وادار به بستن چمدانهایشان برای سفر به ایران کند و شاهد رشد چشمگیری در زمینه ورود قزاقهای جویای خدمات درمانی مناسب به ایران هستیم.

· بیشتر بیماران قزاقی که به ایران سفر می کنند برای چه خدماتی وارد ایران می شوند؟

با توجه به فعالیت من و البته تحقیقات من در این زمینه بیشتر بیماران قزاقی که به ایران بار سفر می بندند برای جراحی های عمومی و البته جراحی قلب و عروق وارد خاک ایران می شوند . بیشتر بیماران قزاق اعتقاد دارند متخصصان ایرانی معجزه می کنند و این موضوع نمایانگر توانمندی آنها در جراحی های بسیار سخت قلب و عروق است به عنوان مثال همین بیمارستان رضوی به عنوان یکی از مشهورترین بیمارستان های ایران در کشور من است.

· به هزینه کم درمانی در ایران اشاره کردید آیا افزایش قیمت دلار هم اکنون در ایران فرصت خوبی برای گسترش گردشگری درمانی ایران است؟

همانطور که گفتم هزینه درمان پس از تخصص دومین گزینه در تعیین مقصد گردشگران سلامت است بنابراین حالا که قیمت دلار در ایران بالا رفته است هزینه درمانی برای گردشگران سلامت در ایران بسیار کمتر از قبل شده پس می توان گفت ایران هم اکنون 2 برتری نسبت به دیگران برای جذب گردشگران سلامت به خصوص گردشگران هموطن من به دست آورده که باید به خوبی از آنها بهره ببرد.

· آیا از مشکلات گردشگران قزاقی که به ایران آمده اند خبر دارید؟

بطور دقیق خیر ، اما با چند نفری که صحبت کردم عمده مشکل خود را دریافت ویزا برای دسترسی به خدمات درمانی ایران عنوان کردند و پس از آن سیستم حمل و نقل و خدمات گردشگری ایران برایشان دردسرساز شده بود اگرچه بحث انتقال پول هم یکی از دغدغه های اصلی آنها بوده اما سه مورد اول بیشتر نگرانشان کرده است.

·         به خدمات گردشگری اشاره کردید منظور شما در این باره چیست؟

اگر صادقانه بخواهم بگویم هنوز بسیاری از هموطنان من برای دسترسی به این خدمات خودشان به تنهایی و مستقل به ایران سفر می کنند یعنی قبل از ورود به ایران هنوز برنامه ای برای استفاده از بیمارستان و البته اقامت خود ندارند . یعنی هیچ آژانس مسافرتی یا دفتری برای برنامه ریزی سفرآنها هنوز در کشورمن بهطور رسمی فعالیت ندارد همین موضوع باعث دردسرهای زیادی برای گردشگران ورودی به یاران شده و بعضا باعث هدر رفتن پولشان نیز شده است.

· به عقیده شما نقش بیمه های مسافری در توسعه این نوع گردشگری یعنی گردشگری سلامت چیست؟

بیمه یعنی اطمینان خاطر مسافر بخصوص در مبحث گردشگری سلامت بنابراین باید امکانات استفاده از بیمه های گردشگری در این زیرشاخه صنعت گردشگری توسط کشور میزبان فراهم شود تا مسافران با خاطرجمعی بار سفر ببندند. پس بیمه معتبر یکی از مباحث مهم برای رونق صنعت گردشگری سلامت در کشورها است به خصوص همانطور که گفتم بسیاری از هموطنان من برای انتقال پول نقد در این زمینه مشکل دارند پس اگر بتوانیم سیستم بیمه ای مناسب و معتبری درباره صنعت گردشگری پزشکی بین دو کشور دایر کنیم دیگر نیازی به حمل و انتقال پول نقد نیست . این موضوع می تواند بهترین راهکار برای گسترش روابط گردشگری سلامت بین ایران و کشور من باشد.

· شما تا حالا چند بار به ایران سفر کرده اید؟

من برای اولین بار است که وارد این کشور کهن شده ام اما شنیده ها و مطالعاتم با واقعیت ایران را کاملا متفاوت دیدم.

· منظور شما چیست؟

من درباره مشکلات جامعه ایران از نظر اقتصادی در اخبار زیاد شنیده بودم اما وقتی به ایران و شهر مشهد رسیدم واقعیت را به گونه ای دیگر دیدم یعنی 180 درجه متفاوت و به این نتیجه رسیدم که من صرفا تبلیغات منفی را ناخواسته درک کرده بودم و واقعیت ایران چیز دیگری بود.

·  آیا همین عقیده را نسبت به آثار باستانی ایران دارید؟

همانطور که گفتم من فقط دو روز هست که وارد ایران شدم و هنوز فرصت زیادی برای دیدن آثار باستانی ایران نداشتم ولی در همین مدت کوتاه فکر کنم در مورد آثار باستانی ایران هم نظرم با مطالعاتم متفاوت باشد به این معنی که ایران جاذبه های باستانی بسیاری برای ارایه به گردشگران خارجی دارد که درصد کوچکی از آنها به صنعت گردشگری بین المللی معرفی شده است.

· منظور شما این است که در مورد جاذبه های باستانی ایران به خوبی اطلاع رسانی نشده است؟

متاسفانه بله، کاملا به عقیده من در موضوع تبلیغات صنعت گردشگری ایران از همسایگانش مثل ترکیه خیلی عقب افتاده به همین دلیل هموطنان من شاید اطلاعات کاملتری از ترکیه نسبت به ایران دارند در صورتی که ارتباط فرهنگی ما با ایران بیش از ترکها بوده است.

· آیا برنامه ای برای سفر به نقاط دیگر ایران دارید؟

اگر فرصتی باقی بماند قصد سفر به تهران و اصفهان را دارم .

· مشهد را چگونه دیدید؟

مشهد خیلی شبیه به شهرمن در قزاقستان است اما به نظر من باید کمی مدرن تر باشد یعنی ساختمان های جدید و راههای ارتباطی جدید لازمه توسعه گردشگری در مشهد است بنابراین دولت و دست اندرکاران صنعت گردشگری ایران باید بیشتر به این مهم توجه کنند تا جذابیت این شهر مذهبی را برای گردشگران خارجی دو چندان کند.

· آیا می توانید صنعت گردشگری ایران و ترکیه را با یکدیگر مقایسه کنید؟

این سئوال سختی است چون ترکیه رتببه ای بسیار ممتاز در گردشگری بین المللی را به خود اختصاص داده اگر صادقانه قصد مقایسه داشته باشیم ایران بسیار جذاب تر است اما مدیریت و رقابت جهانی را به رقبای خود واگذار کرده . به عقیده من ایران هنوز مدیریتی هدفمند ندارد یا اینکه همکاری مناسبی بین بخش خصوصی و سیاستگذاری کلان این صنعت ایران صورت نگرفته است . همانطور که می دانید اکثر گردشگران ورودی به ترکیه شهرهای ساحلی را انتخاب می کنند و این به دلیل تبلیغات گسترده در بازارهای هدف ترکیه بوده است . هرچند ایران با ترکیه از لحاظ ساختار اداری و اجتماعی متفاوت است ولی ایران هم می توان با تبلیغاتی هدفمند در بازارهای هدفش از جاذبه های مشابه خود با ترکیه به خوبی استفاده کند.

· به نظر شما حرکت ایران برای ایجاد ارتباط نزدیک با کشورهای اسلامی حرکتی دقیق و درست بوده است؟

بدون تردید باید جواب مثبت به این سئوال داد چون ایران کشوری اسلامی است بنابراین به سادگی می تواند به کشورهای مسلمان ارتباط برقرار کنند و گردشگران آنها را در جامعه خود بپذیرد چون نیاز به تغییر قوانین یا ایجاد شرایط مناسب آنها ندارد و همه چیز مطابق اعتقادات هر دو طرف آماده است بنابراین این بهترین تصمیم ایران برای گسترش صنعت گرشدگری خود با کشورهای اسلامی بوده به یاد داشته باشید که 57 کشور اسلامی در جهان وجود دارد و البته تعداد گردشگران آنها هم کم نیستند بنابراین بازار خوبی مقابل ایران وجود دارد فقط جامعه گردشگری ایران باید از موقعیت های به خوبی استفاده کند .

· به عنوان آخرین سئوال نظر شما درباره حجاب اسلامی به عنوان گردشگر زن در ایران چیست؟

من هیچ مشکلی با حجاب ندارم و البته باید به قوانین و آداب و سنن ایران هم تازمانی که مهمان شما هستم احترام بگذارم بنابراین به هیچ عنوان به این موضوع حتی فکر نکرده ام اما نحوه استفاده از روسری را به خوبی نمی دانم و گاهی اوقات فکر می کنم که روشی اشتباهی را به کار گرفته ام این هم برای خود جذابیتی دراد اما هرگز به عنوان مشکل یا مانع به آن نگاه نکردم فکر کنم دیگران هم همینطور فکر می کنند.

8/10/91

عزتی