عاشورای حسینی فرصتی برای توسعه گردشگری
همانطور که می دانیم صنعت گردشگری یکی از پررونق ترین صنایع جهان حتی در دوران رکود اقتصادی بوده است و همواره با سرعت به رشد و توسعه خود ادامه می دهد. این صنعت پررونق بنا به نیازهای بشر به شاخه ها و زیرشاخه های بسیار گسترده ای تقسیم شده که هر یک از آنها سالانه صدها هزار نفر را وادار به بستن چمدانهایشان می کند و راهی دیاری ناشناخته در گوشه و کنار دهکده جهانی می شود.
یکی از زیر شاخه های گردشگی که هم اکنون بسیاری از کشورها نیز به آن توجه نشان داده اند بحث گردشگری مذهبی است ، ایران، عربستان ، ایتالیا ، تبت ، هندوستان ، فرانسه، تایلند و فلسطین با توجه به جاذبه های مذهبی که در درون مرزهایشان وجود دارد هم اکنون در صدر جدول گردشگری مذهبی جهان واقع شده اند و سالانه میلیون ها گردشگر را به خود جلب می کنند.
این در حالی است که با توجه به حدود یک میلیارد و دویست میلیون نفر مسلمانی که در این کره خاکی زندگی می کنند، بحث گردشگری مذهبی بین مسلمانان رونق بیشتری داشته و دیگر کشورها که از ادیان دیگری پیروی می کنند همواره با ایجاد شرایط مناسب (گردشگری حلال) برای جذب گردشگران مسلمان در تلاش هستند تا سهم خود را در این شاخه نیز افزایش دهند و بتوانند با بهره گیری از دستورات الهی دین اسلام شرایط حضور گردشگران مسلمان را نیز در منطقه خود فراهم کنند. در این زمینه می توان به کشورهایی مثل تایلند، انگلستان ، استرالیا اشاره کرد که با ایجاد شرایط مناسب گردشگران مسلمان با نام گردشگری حلال توانسته اند سهم گردشگری خود از جهان اسلام را تقویت نمایند.
اما ایران از سهم بیش از یک میلیاردی مسلمان جهان با توجه به جاذبه های مذهبی بسیار فراوانش همواره در این بین گمنام باقی مانده و به جز یک یا دو مورد جاذبه بسیار معروف خود مثل مشهد مقدس و بارگاه حضرت معصومه نتوانسته از دیگر امکانات خود برای جلب نظر گردشگران به جاذبه های مذهبی خود موفق عمل کند و آمارهای پراکنده و غیر رسمی نشان میدهد کشور ما در این زمینه توانسته حدود یک میلیون گردشگر مذهبی جهان را جذب کند و به عنوان چهارمین مقصد گردشگری مسلمانان جهان محسوب شود ، هر با توجه به رویکرد دولت یازدهم باید شاهد رشد گردشگری مذهبی باشیم اما جای تردید نیست که با توجه به پتانسیل های موجود مذهبی در کشورمان و سهم بسیار بزرگ مسلمانان در گردشگری جهان می توانیم رشد بهتری در این زمینه داشته باشیم.
عاشورای حسینی جاذبه ای برای همه ادیان
جای تردید نیست بسیاری از گردشگران برای درک بهتر فرهنگ و تمدن و آداب و سنن سرزمین های دیگر بار سفر می بندند و راهی دیار ناشناخته ها می شود حال اگر با توجه به اکثریت مذهب شیعه در کشورمان اگر از بحث تفاوت های مذهبی بین شیعه و سنی در دین الهی اسلام بگذریم و همواره به یکتا پرستی و کتاب مشترک آنها بنگریم باز در می یابیم ، در جهان امروز چیزی حدود 300 میلیون شیعه که هیچ تفاوتی با باورهای دینی ما ندارند زندگی می کند و می توان از آنها به عنوان بازار هدفی بسیار مناسب برای توسعه گردشگری مذهبی کشورمان بهرمند شد.
این در حالی است که جاذبه های مذهبی کشورمان بخصوص مراسم عزاداری سالار شهیدان برای شیعیان سراسر جهان می تواند بهترین فرصت سفر بوده و آنها را با آداب و رسوم تمدن ایران اسلامی آشنا کند اما نباید فراموش کرد که این مراسم می تواند به عنوان یکی از بهترین جاذبه ها برای گردشگران خارجی نیز باشد. که به عنوان مثال می توان به سخنان سفیر کشور نروژ درباره مراسم عاشورا اشاره کرد که در مصاحبه خود به کسب و کار گفت: «مراسم عاشورا یکی از بهترین خاطرات من در ایران بوده است.»
گردشگری مذهبی متولی ندارد
گرچه موقعیت کشورمان سبب شده ما را به نوعی کانون ادیان الهی بدانند، اما تا از این فرصتِ ممتاز بهره‌برداری درستی صورت نگرفته است؛ تا آنجا که با وجود تشکیل کمیته‌ای در معاونت گردشگری سازمان میراث‌فرهنگى، صنایع‌دستی و گردشگرى تحت عنوان «کمیته گردشگری مذهبى»، هنوز هیچ برنامه‌ای در این زمینه برای رونق سفرهای زیارتی و مذهبی داخلی وجود ندارد.
هوشنگ غفارپور، یکی از فعالان عرصه توریسم ، که نخستین بار طرح ایجاد «جاده ولایت» در کشور را برای رونق گردشگری مذهبى مطرح کرد، با زیر سوال بردن تشکیل کمیته‌هایی این‌چنینی تصریح می‌کند: «نکته اینجاست که ما در تشکیل کمیته تبحر خاصی داریم ولی در خروجی گرفتن از این کمیته‌ها نه. باید از این کمیته گردشگری مذهبى پرسیده شود طرح پایه و اصلی شما برای گردشگری مذهبى چیست و قرار است چه زمانی به اجرا درآید و تا چه زمانی به بازدهی برسد؟ برنامه کوتاه‌مدت و بلندمدت آن چیست؟ اگر پاسخی بود، تازه باید ببینیم چشم‌انداز آنها از اماکن مذهبی چیست؟ مشکل دیگر این است که ما همواره روی موج حرکت کرده‌ایم. الان تَب یک نوع گردشگری بالاست و ما به سراغش می‌رویم، اما برایش برنامه نداریم؛ فقط برایش مجموعه درست می‌کنیم، اما هیچ شناسنامه‌ای ندارد و نقطه ثقلش هم مشخص نیست.»
وی می‌افزاید:« اگر نقطه ثقل را به درستی مشخص کنیم، می‌توانیم از ایران به‌عنوان پایگاه شیعیان دنیا یاد کنیم و این در حالی است که دست‌کم 300 میلیون شیعه در جهان وجود دارد. اگر ما بتوانیم فقط یک درصد از این تعداد را به ایران جذب کنیم، می‌شود 3 میلیون نفر که برای اقتصاد گردشگری ما یک پیروزی محسوب می‌شود. این جدا از توریسم داخلی است که همواره تأکید من بر این بوده که ما تا توریسم داخلی خود را رونق ندهیم، نمی‌توانیم میزبان خوبی برای خارجی‌‌ها باشیم.»
این فعال عرصه گردشگرى، مشکل اصلی را در مشخص‌نبودن متولی برای گردشگری مذهبى دانسته و تصریح می‌کند: «به‌درستی مشخص نیست چه کسی مسئول و متولی اینگونه مسافرت‌ها و برنامه‌هایش است. البته این مشکل تنها به کشور ما برنمی‌گردد و وقتی خاورمیانه را می‌نگرید، می‌بینید مهمترین سایت‌های گردشگری دنیا هیچ‌کدام 5 میلیون توریست هم ندارند، چه رسد به اینکه یک نوع خاص توریست داشته باشند؛ در حالی که مثلا اسپانیا 60 تا 63 میلیون گردشگر در سال را پذیراست.»
غفارپور تصریح می‌کند:«ما از نظر بافت‌شناسی و آشنایی با ادبیات توریستی در کشور مشکل داریم. الان فقط در مشهد است که با وجود زیرساخت‌های خوب اقامت، مردم با ادبیات مسافران و زائران آشنا هستند و به‌سادگی می‌توان در آن خانه اجاره کرد، اما دیگر سایت‌های مذهبی‌‌مان مثل شیراز و اصفهان هنوز مشکل زیرساختی دارند.»
گردشگری مذهبی کاروانداری نیست
محمد حسن کرمانی ، رئیس هیات مدیره دفاتر خدمات مسافرت هوایی ایران با اشاره به پتانسیل بالای گردشگری مذهبی در کشورمان می گوید: صنعت گردشگری ایران هنوز شناخت درستی از گردشگری مذهبی به دست نیاورده است و گردشگران مذهبی را با گردشگران عمومی در یک جایگاه درنظر گرفته است . همه می دانیم گردشگران عمومی با یک یا دو شب اقامت در یک شهر می توانند به مقصود سفر خود برسند اما گردشگران مذهبی که برای انجام فرضیه ها و زیارت راهی شهر و دیاری دیگر شده اند اینگونه نیستند بلکه آنها نیازمند خدمات ویژه ای در این زمینه بوده و باید آنها را جداگانه سرویس دهی کرد.
وی به مشهد مقدس و رونق استفاده از هتل آپارتمان ها توسط گردشگران مذهبی به جای هتل اشاره می کند و می گوید: :«به همین دلایل است که معتقدم ما هنوز نتوانسته‌ایم این فرصت را بشناسیم و هنوز زیارت و گردشگری مذهبى را به صورت کاروانداری می دانیم.»
این فعال بخش خصوصی گردشگری به پتانسیل بالای گردشگری مذهبی وتکرار پذیر بودن آن اشاره می کند و می گوید: در دنیا، بر اساس برنامه سازمان جهانی گردشگری150 تور با علایق ویژه طراحی شده است و توریسم عمومی کم کم جای خود را به شاخه های گردشگری تخصصی داده است . اینگونه که اگر تصور کنیم گردشگری برای دیدن دیوار چین بار سفر بست و آن جاذبه را یک بار دید برای بار دوم شاید به سختی بتوان وی را راضی کرد برای دیدن همان جاذبه هزینه کند در حالی که ما شاهدیم هر ساله هزاران نفر راهی مکه مکرمه می شود و علاقمند هستند در طول عمر خود دهها بار این سفر را تجربه کنند این یعنی امتیاز گردشگری مذهبی ، همه می دانیم که زائر حرم مطهر امام رضا هنگام خروج از حرم و بازگشت به موطن خود دست به دعا برمی دارد که دوباره این امام معصوم او را بطلبد و تجربه سفر زیارتی را به او هدیه دهد.
پایگاهی برای شیعیان دنیا
بر اساس تحقیقات انجام شده هم اکنون زیارت، هدف اول سفر بسیاری از مردم کشورهای مسلمان و عربی است، بنابراین می‌توان از این امکان استفاده کرد و با تبلیغات در اینگونه کشورها زمینه ورود گردشگران مذهبی و توسعه توریسم زیارتی را فراهم کرد؛ البته این در شرایطی است که ابتدا زیرساخت‌های موردنیاز ورود گردشگران فراهم باشد.
بنابراین در شرایطی که رونق صنعت گردشگری می‌تواند موجب تحول اقتصادى، کسب درآمد و همچنین اشتغال‌زایی در کشور شود و حضور گردشگران به‌ویژه گردشگران مسلمان در ایران می‌تواند در زدودن تصویر نامناسب و غیرواقعی که کشورهای غربی با تبلیغات گسترده خود علیه کشورمان ترسیم کرده‌اند، مؤثر باشد، آیا بهتر نیست مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و برنامه‌ریزان کشور توجه ویژه‌ای به ظرفیت‌های موجود به‌ویژه در بخش زیارتی و مذهبی داشته باشند تا شاید از این طریق بتوانیم در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد رونق صنعت توریسم و جذب توریست زیارتی بیشتری به کشور باشیم.
اگرچه ایران می تواند مقصد نهایی سفر زیارتی بسیاری از ادیان الهی دیگر نیز باشد چون هم اکنون مهمترین جاذبه های گردشگری مذهبی اماکن مقدس مسیحیان در آذربایجان غربی و شرقی و مناطق مورد احترام زرتشتیان نیز در مرکز ایران در محدوده یزد، اصفهان و فارس واقع شده است.
نویسنده : عماد عزتی
هنوز صدای حرکت دسته های عزاداری امام سوم شیعیان در گوشمان است و یاد رونق سفرهای زیارتی در این ایام در خاطرمان زنده است. سفرهایی معنوی که همه ما مسلمانان به آن تشویق و ملزم شده ایم.
جای تردید نیست که بسیاری از سفرهای زیارتی مثل سفر خانه خدا نیازی به تبلیغ و تشویق مردم و علاقه مندان نداشته و ندارد و از زمانی که دین اسلام ظهور کرد، به صورتی خودجوش صورت پذیرفته است، پس بجاست مسئولان گردشگری ایران این حرکت خودجوش را نه به عنوان مدالی بر سینه بلکه به عنوان فرصتی طلایی معرفی کرده و از آن بیشترین بهره را ببرند.
وجود بقاع متبرک در ایران و البته بنا شدن همه نوع خدمات سفر و گردشگری ایران بر مبنای گردشگری حلال، امتیازی است که صنعت نوپای گردشگری ایران می تواند از آن به عنوان فرصتی استثنایی استفاده کرده و آن را به چشمه ای جوشان از درآمد ارزی تبدیل کند.
اگر به آمار ارائه شده از سوی مسئولان بنگریم، شاهد حضور پررنگ گردشگران مسلمان بخصوص از کشور عراق در اماکن زیارتی ایران خواهیم بود؛ حضوری که حتی گاهی اوقات مسئولان به ساماندهی آن به دلیل تقاضای بالای سفر اشاره کرده اند، بنابراین جاذبه های مذهبی ایران بالقوه انگیزه ای برای ورود گردشگران مسلمان از سراسر جهان و بدون تردید از کشورهای همسایه است و می توان با استفاده از دیگر جاذبه های ایران مثل طبیعت یا حتی جاذبه سازی کمیت حضور پررنگ گردشگران مذهبی را مدیریت کرد و با برگزاری تورهای ترکیبی زمینه ساز رونق دیگر شهرهای کشورمان به غیر از شهرهای زیارتی شد.
لازم به یادآوری است خدمات درمانی و خدمات آموزشی ایران مهم ترین امتیاز و برتری بخصوص در بین گردشگران همسایه ایران است و می توان روی آن برنامه ریزی دقیق و مناسبی کرد تا علاوه بر مدیریت زمان سفر گردشگران مذهبی ایران مدت اقامت آن را در ایران باستانی بیافزاییم تا پس از مدتی روند صعودی حضور گردشگران باعث رونق اقتصاد دیگر مناطق گردشگرپذیر کشورمان در کنار قم و مشهد مقدس باشد.
این در حالی است که می دانیم تورهای زیارتی در قالب کاروان هایی مخصوص برگزار می شود و از تجمل گرایی در آن خبری نیست و از سوی دیگر جای تردید نیست که آرامش روحی و روانی پس از زیارت می تواند عاملی برای درک بهتر طبیعت و جاذبه های طبیعی ایران در روستاها و البته مناطق سرسبز کشور باشد.
بنابراین بجاست که علاوه بر آرامش روستایی از ساده زیستی این اماکن برای آرامگرفتن هیجان حضور گردشگران مذهبی استفاده کنیم تا چرخ اقتصاد گردشگری این مناطق هم به حرکت درآید و ایران به سمبلی برای حضور گردشگران مسلمان تبدیل شود.
بررسی کسب و کاری جایگاه ایران در گردشگری حلال
صنعت گردشگری یا همان صادرات نامرئی همواره درحال تغییر و تحول است و با توجه به توسعه روزافزون خود به زیرمجموعه متفاوتی تقسیم بندی شده و سوژه ها و عوامل مختلفی در پیدایش روش های گوناگون در گردشگری تاثیرگذار شده اند. از این رو تعداد کشورهای اسلامی و البته جمعیت بالای مسلمانان جهان و همچنین افزایش سفرهای گردشگران مسلمان به اقصی نقاط جهان باعث شده تا توجه این صنعت به نحوه سفرهای این گردشگران جلب شده و شاخه ای جدید در صنعت گردشگری به نام گردشگری حلال شده است.
سازمان جهانی جهانگردی گردشگری حلال یا Halal tourism را محصول جدیدی از صنعت گردشگری دانسته که برنامه های تفریحی و گردشگری ویژه ای را برای مسلمانان تدارک می بیند. به این معنا که مسلمانان از هر کشوری که باشند مایلند در برنامه های تفریحی و سفرهای خود به آداب شرعی عمل کنند. به عنوان مثال از غذای حلال رستورانها استفاده کرده و یا در هتل هایی که مشروبات الکلی سرو نمی کنند اقامت کنند. همچنین برای زنان و مردان استخرهای شنای جداگانه در نظر گرفته شود و در طول سفر اوقات شرعی اعلام و برای آن برنامه ریزی شود. ضمن آنکه بیشتر این گردشگران مسلمان مایلند در برنامه سفر خود بازدید از اماکن مذهبی نیز وجود داشته باشد.
تلاش کشورها برای اجرای طرح گردشگری حلال
به همین منظور کشورهایی مانند مالزی و ترکیه که در ورود انواع گردشگر به خصوص گردشگران مذهبی یا مسلمان پیشرو هستند، ترتیبی اتخاذ کرده اند تا با جذب گردشگران مسلمان، این بخش از صنعت گردشگری کشور خود یعنی گردشگری حلال را نیز رونق دهند .
این کشورها در این راستا در کنار انواع فرصتهایی که برای جذب توریسم داخلی تدارک دیده اند امکاناتی را نیز برای استفاده گردشگران مسلمان فراهم کرده اند. به عنوان مثال در پروازهای هوایی صنعت گردشگری حلال از سرو الکل و گوشت خوک و امثال آن برای این دسته از گردشگران مسلمانان اجتناب می شود و در بسیاری از هتلهای بین المللی با آموزشهای انجام شده در خصوص ذبح شرعی غذای حلال ارائه می کنند. همچنین در این هتلها مردان و زنان میتوانند در بخش بانوان و آقایان اقامت کنند و یا به استخرهای جداگانه بروند.
حتی یک شرکت سنگاپوری در راستای توسعه «گردشگری حلال» اقدام به ارائه گواهینامه ویژه سرو غذای حلال و ارائه امکانات اقامتی ویژه مسلمان به رستورانها و هتل های این کشور در قالب یک وب سایت کرده است و تایلند نیز بیکار نمانده و با برگزاری کنفرانس گردشگری حلال در شهر پوکت خودگام موثری در توسعه گردشگری حلال در این کشور برداشته است .
درآمدزایی گردشگران حلال تا 10 درصد بیشتر از گردشگران عادی است
مسأله اسلام‌هراسی که در کشورهای غربی شیوع زیادی دارد، بسیاری از گردشگران مسلمان را واداشته تا به دنبال مقاصد جدید باشند. بنابراین گردشگری حلال به عنوان بخش مهمی از گردشگران اسلامی که ۱۰ درصد کل بازار گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است، تاکنون رشد زیادی داشته و درآمد خوبی برای کشورهای غربی به ارمغان آورده است.
طبق گزارش‌های موسسات بین‌المللی اروپایی از جمله «یورو مونیتور» و سایت تخصصی گردشگری اسلامی و همچنین مجموعه هتلهای «ریزیرور» بلژیک، بازار گردشگری حلال سالانه ۲۰ درصد (۵ برابر دیگر بخش‌ها) رشد خواهد داشت.
«عبدالحمید ایوانز»، رییس انجمن گردشگری حلال در مالزی در این‌باره گفت: بخش گردشگری حلال و سرمایه‌گذاری اسلامی بزرگ‌ترین تحولی است که صنعت گردشگری جهان طی چند سال آینده شاهد آن خواهد بود.
این در حالیست که متوسط درآمدزایی هر گردشگر مسلمان ۱۰ تا ۵۰ درصد از یک گردشگر عادی بیشتر است. مثلا عربستانی‌ها سالانه حدود ۶٫۷ میلیارد دلار و اماراتی‌ها بیش از ۴٫۹ میلیارد دلار در سفرهای خارجی خود هزینه می‌کنند و این می‌تواند یک بازار مطمئن و پرسود برای سرمایه‌گذاران گردشگری باشد و طبق تحقیقی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، ترکیه از نظر تطبیق با گردشگری اسلامی در جهان رتبه سوم را گرفته و کشور مالزی در جایگاه اول قرار دارد. در سال ۲۰۱۳ این کشور ۱٫۳ میلیون گردشگر مسلمان داشته است که این تعداد نسبت به سال قبل ۵۴ درصد رشد داشته است.
حجم سود گردشگری حلال تا سال 2020 به 192 میلیارد دلار
گزارش های جدید صادر شده از سوی موسسه تحقیقاتی عربستانی« داینر استاندارد»، از موسسات وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی؛ در مورد میزان سود توریسم حلال و سودهایی که از خریدهای گردشگردان مسلمان عاید کشورها می شود، نشان می دهد این سود در سال 2012 به 102 میلیارد دلار رسید و انتظار می رود تا سال 2020 به بیش از 192 میلیارد دلار افزایش یابد.
این موسسه تحقیقاتی در گزارش خود می گوید: در جهان حدود یک میلیارد و 800 میلیون مسلمان زندگی می کنند که روز به روز به تعداد آن ها افزوده می شود و انتظار می رود تا سال 2025 به یک سوم جمعیت کل جهان برسند این در حالی است که توریست های مسلمان اغلب به شکل مجموعه ای و در قالب خانوار مسافرت می کنند به همین دلیل بسیاری از کشورهای گردشگرپذیر که به این موضوع پی برده اند سعی در افزایش سهم خود در پذیرایی از این گردشگران کرده اند.
گردشگری حلال از نوع ایرانی
این در حالی است که ایران اسلامی به عنوان یکی از کشورهایی که دارای بهترین پتانسیل های موجود در این زمینه است از حدود 8 سال پیش تلاش کرد به این بازار بسیار پررونق گردشگری وارد شده و سهمی از آن را به خود اختصاص دهد در آن زمان مسئولان وقت سازمان میراث فرهنگی رونق «گردشگری حلال» را یکی از اولویت های کاری این سازمان عنوان کرده و گفتند: «هماهنگی هایی با رهبر «شیعیان خوجه» که بیشتر اهل کشورهای آفریقایی هستند ولی محل اقامت آنها در کشورهای اروپایی و آمریکایی است، برای راه اندازی تورهای گردشگری حلال و بازدید آثار تاریخی فرهنگی و مذهبی ایران صورت گرفته است.»
اما حسین ذوالفقاری، استاد دانشگاه می گوید: «باید پرسید منظور از گردشگری حلال چیست؟ رونق گردشگری حلال در ایران نمی تواند منطقی باشد چون ایرانیان اصول حلال را در همه جای کشور رعایت می کنند و یکی از معدود کشورهای مسلمانی هستیم که به طور رسمی رفتارها و سرو غذاهای غیرمتعارف نداریم.»
وی با اعلام اینکه طرح گردشگری حلال در ایران کارآمد نیست ادامه می دهد: «به عنوان مثال در رستورانها و هتلهای ایران مشروبات الکلی و گوشت حیوانات حرام گوشت سرو نمی شود بنابراین رونق گردشگری حلال در ایران نمی تواند منطقی باشد چون ایرانیان اصول حلال را در همه جای کشور رعایت می کنند.»
این کارشناس گردشگری می گوید: «مگر نه آن است که همه چیز در ایران طبق اصول حلال رعایت می شود پس دیگر برنامه ریزی برای اجرای این ایده چه معنی می دهد؟ از سوی دیگر گردشگران وارد هر کشوری که می شوند به فرهنگ آن کشور احترام می گذارند بنابراین گردشگران خارجی هم با فرهنگ ما همقدم می شوند و همانطور که ما در رستورانهایمان از گوشت حرام استفاده نمی کنیم آنها نیز همین کار را می کنند.»
گردشگری حلال در ایران نیازمند معرفی جهانی
محمد حسن کرمانی، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی ایران ضمن تاکید بر اسلامی و حلال بودن اساس گردشگری ایران نیز دراین ارتباط می گوید: «ایران در استفاده از برند حلال پایبندتر از کشورهای دیگرعمل کرده است.»
وی ضمن گمنام بودن ایران به عنوان مقصد گردشگران حلال از زاویه دیگری به موضوع رونق گردشگری حلال اشاره می کند و می گوید: «رونق گردشگری حلال در ایران می تواند به این معنا باشد که در این حوزه باید اطلاع رسانی شود. یعنی در بازارهایی که برند گردشگری حلال برای گردشگران آنها مهم است باید تبلیغات وسیع درباره رعایت اصول حلال در ایران و دیدنی هایش انجام شود تا کم کم با توجه به وجود زیرساخت های مناسب در این زمینه شاهد رشد و توسعه گردشگری حلال در کشورمان ایران اسلامی باشیم.
نویسنده : عماد عزتی
هنوز صدای حرکت دسته های عزاداری امام سوم شیعیان در گوشمان است و یاد رونق سفرهای زیارتی در این ایام در خاطرمان زنده است. سفرهایی معنوی که همه ما مسلمانان به آن تشویق و ملزم شده ایم.
جای تردید نیست که بسیاری از سفرهای زیارتی مثل سفر خانه خدا نیازی به تبلیغ و تشویق مردم و علاقه مندان نداشته و ندارد و از زمانی که دین اسلام ظهور کرد، به صورتی خودجوش صورت پذیرفته است، پس بجاست مسئولان گردشگری ایران این حرکت خودجوش را نه به عنوان مدالی بر سینه بلکه به عنوان فرصتی طلایی معرفی کرده و از آن بیشترین بهره را ببرند.
وجود بقاع متبرک در ایران و البته بنا شدن همه نوع خدمات سفر و گردشگری ایران بر مبنای گردشگری حلال، امتیازی است که صنعت نوپای گردشگری ایران می تواند از آن به عنوان فرصتی استثنایی استفاده کرده و آن را به چشمه ای جوشان از درآمد ارزی تبدیل کند.
اگر به آمار ارائه شده از سوی مسئولان بنگریم، شاهد حضور پررنگ گردشگران مسلمان بخصوص از کشور عراق در اماکن زیارتی ایران خواهیم بود؛ حضوری که حتی گاهی اوقات مسئولان به ساماندهی آن به دلیل تقاضای بالای سفر اشاره کرده اند، بنابراین جاذبه های مذهبی ایران بالقوه انگیزه ای برای ورود گردشگران مسلمان از سراسر جهان و بدون تردید از کشورهای همسایه است و می توان با استفاده از دیگر جاذبه های ایران مثل طبیعت یا حتی جاذبه سازی کمیت حضور پررنگ گردشگران مذهبی را مدیریت کرد و با برگزاری تورهای ترکیبی زمینه ساز رونق دیگر شهرهای کشورمان به غیر از شهرهای زیارتی شد.
لازم به یادآوری است خدمات درمانی و خدمات آموزشی ایران مهم ترین امتیاز و برتری بخصوص در بین گردشگران همسایه ایران است و می توان روی آن برنامه ریزی دقیق و مناسبی کرد تا علاوه بر مدیریت زمان سفر گردشگران مذهبی ایران مدت اقامت آن را در ایران باستانی بیافزاییم تا پس از مدتی روند صعودی حضور گردشگران باعث رونق اقتصاد دیگر مناطق گردشگرپذیر کشورمان در کنار قم و مشهد مقدس باشد.
این در حالی است که می دانیم تورهای زیارتی در قالب کاروان هایی مخصوص برگزار می شود و از تجمل گرایی در آن خبری نیست و از سوی دیگر جای تردید نیست که آرامش روحی و روانی پس از زیارت می تواند عاملی برای درک بهتر طبیعت و جاذبه های طبیعی ایران در روستاها و البته مناطق سرسبز کشور باشد.
بنابراین بجاست که علاوه بر آرامش روستایی از ساده زیستی این اماکن برای آرامگرفتن هیجان حضور گردشگران مذهبی استفاده کنیم تا چرخ اقتصاد گردشگری این مناطق هم به حرکت درآید و ایران به سمبلی برای حضور گردشگران مسلمان تبدیل شود.
عاشورای حسینی فرصتی برای توسعه گردشگری
همانطور که می دانیم صنعت گردشگری یکی از پررونق ترین صنایع جهان حتی در دوران رکود اقتصادی بوده است و همواره با سرعت به رشد و توسعه خود ادامه می دهد. این صنعت پررونق بنا به نیازهای بشر به شاخه ها و زیرشاخه های بسیار گسترده ای تقسیم شده که هر یک از آنها سالانه صدها هزار نفر را وادار به بستن چمدانهایشان می کند و راهی دیاری ناشناخته در گوشه و کنار دهکده جهانی می شود.
یکی از زیر شاخه های گردشگی که هم اکنون بسیاری از کشورها نیز به آن توجه نشان داده اند بحث گردشگری مذهبی است ، ایران، عربستان ، ایتالیا ، تبت ، هندوستان ، فرانسه، تایلند و فلسطین با توجه به جاذبه های مذهبی که در درون مرزهایشان وجود دارد هم اکنون در صدر جدول گردشگری مذهبی جهان واقع شده اند و سالانه میلیون ها گردشگر را به خود جلب می کنند.
این در حالی است که با توجه به حدود یک میلیارد و دویست میلیون نفر مسلمانی که در این کره خاکی زندگی می کنند، بحث گردشگری مذهبی بین مسلمانان رونق بیشتری داشته و دیگر کشورها که از ادیان دیگری پیروی می کنند همواره با ایجاد شرایط مناسب (گردشگری حلال) برای جذب گردشگران مسلمان در تلاش هستند تا سهم خود را در این شاخه نیز افزایش دهند و بتوانند با بهره گیری از دستورات الهی دین اسلام شرایط حضور گردشگران مسلمان را نیز در منطقه خود فراهم کنند. در این زمینه می توان به کشورهایی مثل تایلند، انگلستان ، استرالیا اشاره کرد که با ایجاد شرایط مناسب گردشگران مسلمان با نام گردشگری حلال توانسته اند سهم گردشگری خود از جهان اسلام را تقویت نمایند.
اما ایران از سهم بیش از یک میلیاردی مسلمان جهان با توجه به جاذبه های مذهبی بسیار فراوانش همواره در این بین گمنام باقی مانده و به جز یک یا دو مورد جاذبه بسیار معروف خود مثل مشهد مقدس و بارگاه حضرت معصومه نتوانسته از دیگر امکانات خود برای جلب نظر گردشگران به جاذبه های مذهبی خود موفق عمل کند و آمارهای پراکنده و غیر رسمی نشان میدهد کشور ما در این زمینه توانسته حدود یک میلیون گردشگر مذهبی جهان را جذب کند و به عنوان چهارمین مقصد گردشگری مسلمانان جهان محسوب شود ، هر با توجه به رویکرد دولت یازدهم باید شاهد رشد گردشگری مذهبی باشیم اما جای تردید نیست که با توجه به پتانسیل های موجود مذهبی در کشورمان و سهم بسیار بزرگ مسلمانان در گردشگری جهان می توانیم رشد بهتری در این زمینه داشته باشیم.
عاشورای حسینی جاذبه ای برای همه ادیان
جای تردید نیست بسیاری از گردشگران برای درک بهتر فرهنگ و تمدن و آداب و سنن سرزمین های دیگر بار سفر می بندند و راهی دیار ناشناخته ها می شود حال اگر با توجه به اکثریت مذهب شیعه در کشورمان اگر از بحث تفاوت های مذهبی بین شیعه و سنی در دین الهی اسلام بگذریم و همواره به یکتا پرستی و کتاب مشترک آنها بنگریم باز در می یابیم ، در جهان امروز چیزی حدود 300 میلیون شیعه که هیچ تفاوتی با باورهای دینی ما ندارند زندگی می کند و می توان از آنها به عنوان بازار هدفی بسیار مناسب برای توسعه گردشگری مذهبی کشورمان بهرمند شد.
این در حالی است که جاذبه های مذهبی کشورمان بخصوص مراسم عزاداری سالار شهیدان برای شیعیان سراسر جهان می تواند بهترین فرصت سفر بوده و آنها را با آداب و رسوم تمدن ایران اسلامی آشنا کند اما نباید فراموش کرد که این مراسم می تواند به عنوان یکی از بهترین جاذبه ها برای گردشگران خارجی نیز باشد. که به عنوان مثال می توان به سخنان سفیر کشور نروژ درباره مراسم عاشورا اشاره کرد که در مصاحبه خود به کسب و کار گفت: «مراسم عاشورا یکی از بهترین خاطرات من در ایران بوده است.»
گردشگری مذهبی متولی ندارد
گرچه موقعیت کشورمان سبب شده ما را به نوعی کانون ادیان الهی بدانند، اما تا از این فرصتِ ممتاز بهره‌برداری درستی صورت نگرفته است؛ تا آنجا که با وجود تشکیل کمیته‌ای در معاونت گردشگری سازمان میراث‌فرهنگى، صنایع‌دستی و گردشگرى تحت عنوان «کمیته گردشگری مذهبى»، هنوز هیچ برنامه‌ای در این زمینه برای رونق سفرهای زیارتی و مذهبی داخلی وجود ندارد.
هوشنگ غفارپور، یکی از فعالان عرصه توریسم ، که نخستین بار طرح ایجاد «جاده ولایت» در کشور را برای رونق گردشگری مذهبى مطرح کرد، با زیر سوال بردن تشکیل کمیته‌هایی این‌چنینی تصریح می‌کند: «نکته اینجاست که ما در تشکیل کمیته تبحر خاصی داریم ولی در خروجی گرفتن از این کمیته‌ها نه. باید از این کمیته گردشگری مذهبى پرسیده شود طرح پایه و اصلی شما برای گردشگری مذهبى چیست و قرار است چه زمانی به اجرا درآید و تا چه زمانی به بازدهی برسد؟ برنامه کوتاه‌مدت و بلندمدت آن چیست؟ اگر پاسخی بود، تازه باید ببینیم چشم‌انداز آنها از اماکن مذهبی چیست؟ مشکل دیگر این است که ما همواره روی موج حرکت کرده‌ایم. الان تَب یک نوع گردشگری بالاست و ما به سراغش می‌رویم، اما برایش برنامه نداریم؛ فقط برایش مجموعه درست می‌کنیم، اما هیچ شناسنامه‌ای ندارد و نقطه ثقلش هم مشخص نیست.»
وی می‌افزاید:« اگر نقطه ثقل را به درستی مشخص کنیم، می‌توانیم از ایران به‌عنوان پایگاه شیعیان دنیا یاد کنیم و این در حالی است که دست‌کم 300 میلیون شیعه در جهان وجود دارد. اگر ما بتوانیم فقط یک درصد از این تعداد را به ایران جذب کنیم، می‌شود 3 میلیون نفر که برای اقتصاد گردشگری ما یک پیروزی محسوب می‌شود. این جدا از توریسم داخلی است که همواره تأکید من بر این بوده که ما تا توریسم داخلی خود را رونق ندهیم، نمی‌توانیم میزبان خوبی برای خارجی‌‌ها باشیم.»
این فعال عرصه گردشگرى، مشکل اصلی را در مشخص‌نبودن متولی برای گردشگری مذهبى دانسته و تصریح می‌کند: «به‌درستی مشخص نیست چه کسی مسئول و متولی اینگونه مسافرت‌ها و برنامه‌هایش است. البته این مشکل تنها به کشور ما برنمی‌گردد و وقتی خاورمیانه را می‌نگرید، می‌بینید مهمترین سایت‌های گردشگری دنیا هیچ‌کدام 5 میلیون توریست هم ندارند، چه رسد به اینکه یک نوع خاص توریست داشته باشند؛ در حالی که مثلا اسپانیا 60 تا 63 میلیون گردشگر در سال را پذیراست.»
غفارپور تصریح می‌کند:«ما از نظر بافت‌شناسی و آشنایی با ادبیات توریستی در کشور مشکل داریم. الان فقط در مشهد است که با وجود زیرساخت‌های خوب اقامت، مردم با ادبیات مسافران و زائران آشنا هستند و به‌سادگی می‌توان در آن خانه اجاره کرد، اما دیگر سایت‌های مذهبی‌‌مان مثل شیراز و اصفهان هنوز مشکل زیرساختی دارند.»
گردشگری مذهبی کاروانداری نیست
محمد حسن کرمانی ، رئیس هیات مدیره دفاتر خدمات مسافرت هوایی ایران با اشاره به پتانسیل بالای گردشگری مذهبی در کشورمان می گوید: صنعت گردشگری ایران هنوز شناخت درستی از گردشگری مذهبی به دست نیاورده است و گردشگران مذهبی را با گردشگران عمومی در یک جایگاه درنظر گرفته است . همه می دانیم گردشگران عمومی با یک یا دو شب اقامت در یک شهر می توانند به مقصود سفر خود برسند اما گردشگران مذهبی که برای انجام فرضیه ها و زیارت راهی شهر و دیاری دیگر شده اند اینگونه نیستند بلکه آنها نیازمند خدمات ویژه ای در این زمینه بوده و باید آنها را جداگانه سرویس دهی کرد.
وی به مشهد مقدس و رونق استفاده از هتل آپارتمان ها توسط گردشگران مذهبی به جای هتل اشاره می کند و می گوید: :«به همین دلایل است که معتقدم ما هنوز نتوانسته‌ایم این فرصت را بشناسیم و هنوز زیارت و گردشگری مذهبى را به صورت کاروانداری می دانیم.»
این فعال بخش خصوصی گردشگری به پتانسیل بالای گردشگری مذهبی وتکرار پذیر بودن آن اشاره می کند و می گوید: در دنیا، بر اساس برنامه سازمان جهانی گردشگری150 تور با علایق ویژه طراحی شده است و توریسم عمومی کم کم جای خود را به شاخه های گردشگری تخصصی داده است . اینگونه که اگر تصور کنیم گردشگری برای دیدن دیوار چین بار سفر بست و آن جاذبه را یک بار دید برای بار دوم شاید به سختی بتوان وی را راضی کرد برای دیدن همان جاذبه هزینه کند در حالی که ما شاهدیم هر ساله هزاران نفر راهی مکه مکرمه می شود و علاقمند هستند در طول عمر خود دهها بار این سفر را تجربه کنند این یعنی امتیاز گردشگری مذهبی ، همه می دانیم که زائر حرم مطهر امام رضا هنگام خروج از حرم و بازگشت به موطن خود دست به دعا برمی دارد که دوباره این امام معصوم او را بطلبد و تجربه سفر زیارتی را به او هدیه دهد.
پایگاهی برای شیعیان دنیا
بر اساس تحقیقات انجام شده هم اکنون زیارت، هدف اول سفر بسیاری از مردم کشورهای مسلمان و عربی است، بنابراین می‌توان از این امکان استفاده کرد و با تبلیغات در اینگونه کشورها زمینه ورود گردشگران مذهبی و توسعه توریسم زیارتی را فراهم کرد؛ البته این در شرایطی است که ابتدا زیرساخت‌های موردنیاز ورود گردشگران فراهم باشد.
بنابراین در شرایطی که رونق صنعت گردشگری می‌تواند موجب تحول اقتصادى، کسب درآمد و همچنین اشتغال‌زایی در کشور شود و حضور گردشگران به‌ویژه گردشگران مسلمان در ایران می‌تواند در زدودن تصویر نامناسب و غیرواقعی که کشورهای غربی با تبلیغات گسترده خود علیه کشورمان ترسیم کرده‌اند، مؤثر باشد، آیا بهتر نیست مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و برنامه‌ریزان کشور توجه ویژه‌ای به ظرفیت‌های موجود به‌ویژه در بخش زیارتی و مذهبی داشته باشند تا شاید از این طریق بتوانیم در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد رونق صنعت توریسم و جذب توریست زیارتی بیشتری به کشور باشیم.
اگرچه ایران می تواند مقصد نهایی سفر زیارتی بسیاری از ادیان الهی دیگر نیز باشد چون هم اکنون مهمترین جاذبه های گردشگری مذهبی اماکن مقدس مسیحیان در آذربایجان غربی و شرقی و مناطق مورد احترام زرتشتیان نیز در مرکز ایران در محدوده یزد، اصفهان و فارس واقع شده است.