موزه و موزه داری ایران در سی سی یو
اگر اهل سفر و گردشگری هستید بدون تردید برای آشنایی کامل با تاریخ و تمدن مقصدتان سری به موزه آن خواهید زد و دیدن اشیاء تاریخی داخل محفظه های مخصوص این موزه ها را جزو برنامه سفر دارید. بازدیدی که هرگامش برای شما آموزنده و یادآور تمدن مردم میزبان شما است.
هنگام بازدید از موزه ها و مطالعه متن نوشته شده کنار هر یک از اجناس آن اگرچه شما یک گام به تمدن منطقه نزدیک می شوید اما نظم و نظام داخل این موزه ها برای شما حکایتی شیرین از مدیریتی دقیق و دلسوز در حراست از پیشینه یک قوم خواهد بود و نمادی از زنده نگهداشتن آن تمدن در ذهن بازدید کنندگان عصر حاضر است.
بنابراین شکی نیست که حفظ و نگهداری از اموال تاریخی کشورها داخل موزه ها با شرایطی خاص و تحت شدیدترین تدابیر امنیتی بخصوص در کشورهای گردشگر پذیر برای ارایه اسنادی دقیق از تمدنشان جزو اولویت های دولتمردان و دست اندرکاران صنعت گردشگری باشد. اهمیتی که در کشورمان با چندین هزار سال تمدن و وجود میلیون ها قطعه از این آثار باستانی زیاد جدی گرفته نشده و با رسیدن آثار باستانی به محفظه شیشه ای موزه های کشورمان نه تنها غبار سفری طولانی از رویشان پاک نمی شود بلکه مثل آن است که این قطعات تاریخی به پایان کار خود رسیده و به دست فراموشی سپرده شده باشد. حال آنکه می توان زندگی دوباره ای به این آثار که بیانگر تاریخ و تمدن کشورمان هستند، بخشید و از هریک از آنها درآمدی مناسب برای صنعت گردشگری کشورمان به دست آورد.
اگر از مفقود شدن یا حتی آسیب دیدن بعضی از آثار باستانی داخل موزه های کشورمان به دلیل بی توجهی مسئولان بگذریم که به امری طبیعی در صنعت موزه داری کشورمان به خصوص در شهرستان ها تبدیل شده است بگذریم، شاید همین بی توجهی باعث شده تا هم اکنون غبار فراموشی و کمر رونقی روی موزه های کشورمان و اجناس داخل آنها نشسته باشد.
برخی سوء مدیریت را در این مسئله دخیل می دانند و بسیاری هم نبود امکانات و بودجه های مورد نیاز را مقصر اصلی این اتفاق بیان می کنند اما آیا واقعا حفظ و حراست از تمدن و تاریخ با شکوه کشورمان اینقدر پیش پا افتاده است که در انباری ها خاک بخورند و بودجه به آنها نرسد؟ یا اینکه آیا واقعا نمی توانیم از تخصص و تجربه کارشناسان در بخش خصوصی برای حفظ و حراست از اصلی ترین سرمایه های معنوی کشورمان استفاده کنیم؟ اینها سئوالاتی هستندکه کسب و کار امروز به سراغ پاسخشان رفته تا شاید بتواند با بیان این مشکلات به مسئولان ترک شیشه موزه هایمان را ترمیم کنیم.
سمساری به جای موزه
میترا سماواتی کارشناس موزه درباره وضعیت موجود موزهای کشورمان می گوید : متاسفانه مدیریت غیر پویا و البته غیر تخصصی موزه های ایران این بخش را با عقب ماندگی های کاملا محسوس مواجه کرده که این اتفاق می تواند برای آینده موزه داری کشورمان نگران کننده باشد.
سماواتی با تاکید نگرش های غلط و مدیریت های سلیقه ای افراد غیر متخصص که باعث شده تا بسیاری از موزه های کشورمان بخصوص در شهرستان های تاریخی ، بیشتر به یک سمساری تشبیه شوند نه یک موزه مدرن امروزی می افزاید: اگر به موزه های کشورهای دیگر کشورها و امکانات و توسعه آنها توجه کنیم تازه متوجه می شویم که ما در ایران به جز یک یا دو مورد موزه استاندارد برای ارایه به گردشگران و حفظ و حراست از میراث معنوی کشورمان در اختیار نداریم.
وی می گوید: در حال حاضر موزه داری در ایران درست مثل این است که ما تعدادی از اشیاء تاریخی را در بدترین شرایط ممکن در یک انباری تحت حفاظت نگهداری می کنیم و به فکر درآمد زایی و اشتغالزایی از به نمایش گذاشتن آنها در شرایط استاندارد موزه داری جهانی نباشیم.
این کارشناس موزه با اشاره به انباری های حفاظت شده به جای موزه در کشورمان می گوید: همین تفکر و دیدگاه به موزه ها باعث شده تا برخی از آثار باستانی داخل این انباری ها که هنوز ثبت نشده اند به راحتی مورد سوء استفاده قرار گیرند و از کشورمان خارج شوند.
وی در باره برخی سرقت های آثار باستانی از داخل شبهه موزه های ایران می افزاید : گاهی اوقات وقتی خبر از سرقت این اموال می شنوم ابتدا بسیار غم گین می شوم اما پس از مدتی خدا را شکر می کنم که این اموال به عنوان نمادی از تاریخ کشورمان ، حداقل خارج از مرزهای کشور در شرایط ایده آل نگهداری خواهند شد و برای سال های سال نمادی از تمدن ایران باستانی خارج از مرزها خواهند بود نه اینکه در یک انباری موزه نما به آهستگی فرسوده شوند و در نهایت به خاطره و یک قطعه عکس تبدیل شوند.
• اکثر موزه های مطرح ایران دولتی هستند
اما رضا دبیری نژاد دیگر کارشناس موزه داری در ایران ضمن اشاره به حدود 160 موزه فعال کشور می گوید : در حال حاضر تقریبا تمامی این موزه ها دولتی هستند و مدیریت دولت برآنها سایه افکنده است و بخش خصوصی در این زمینه تقریبا هیچ جایگاهی ندارد و نمی تواند در باره اداره موزه ها اعمال نظر کند.
دبیری نژاد در ادامه می افزاید: باید بپذیریم که هم اکنون نیاز مخاطبان موزه های ایران را نمی شناسیم و هیچ برنامه ای برای آن نداریم ، این در حالی است که از گوشه و کنار همواره شاهد ارایه آماری نادرست درباره بازدید از موزه های کشورمان هستیم . بازدید هایی که یا از سوی دانش آموزان صورت گرفته و یا دولتی بوده است .
این کارشناس موزه می افزاید: اگر تصدی گری دولت از موزه های کشورمان حذف شود و بخش خصوص برآن تحت نظارت دولت حاکم شود شاهد حضور مدیرانی کارآمد و کاربلد دراین زمینه خواهیم بود . این اتفاق می تواند علاوه بر حفظ و حراست از آثار باستانی کشورمان در شرایط استاندارد بین المللی موزه ها را به سودآوری رسانده و شاهد رونق و به روز شدن آنها باشیم این در حالی است که حضور دولت همواره بر سر موزه های ما سایه افکنده و همین سایه مانع از استخدام مدیران کارآمد در اداره موزه ها شده است و موزه های ما را نیازمند مراقبت های ویژه کرده است.
• کمبود بودجه دلیل اصلی همه گرفتاریها
تقریبا یک ماه از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید با تمام شعارهای انتخاباتی آن می گذرد و موجی از تغییرات در نظام دولتی ایران به راه افتاده است و سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری هم بی بهره نمانده و در چند روز اخیر تغییر و تحولات بسیاری را به خود دیده است. بسیاری این تغییرات را به فال نیک گرفته و به آینده امیدوار اند . در حالی که معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور با تشریح اهمیت فعالیت های این سازمان نسبت به اعتبارات و بودجه تخصیصی یافته به سازمان میراث فرهنگی در سال 92 اظهار نگرانی کرده و گفته است: بودجه ای که در سال 92 برای سازمان میراث فرهنگی تعیین شده کمتر از عملکرد این سازمان در سال 91 است.
کمبودی که به عقیده کارشناسان موزه باعث شده تعداد بسیاری از آثار باستانی داخل انباری موزه های کشورمان هم اکنون بلاتکلیف بوده و منتظر دریافت بودجه برای ثبت و شناسایی شدن باشند.
اما در باره کمبود بودجه و گرفتاری موزه داری کشورمان به همین دلیل می توان به انباری موزه ملی ایران به عنوان موزه ای که وظیفه نگهداری، نمایش پژوهش های باستان شناختی را به عهده دارد اشاره کرد در حالی که این موزه از نظر حجم ، تنوع و کیفیت آثار جزو یکی از چند موزه بزرگ جها است از نبود بودجه و عدم ساماندهی چند هزار قطعه تاریخی ( به روایتی دویست هزار قطعه ) رنج می برد.
اتفاقی که باعث شده تا امکان سوء استفاده برخی به دلیل ثبت نشدن بسیاری از آثار داخل انباری این موزه فراهم شده و گاهی اوقات هم مورد دست اندازی سود جویان قرار گیرد.
اسدالله محمدپور تیرماه سال جاری به عنوان رئیس موزه ملی ایران در این زمینه گفته است تعداد اشیایی که در انبار ساماندهی این موزه موجود است هیچگاه 200 هزار شی نبوده و بسیار کمتر از آمار ارائه شده است.
این مسئول در رابطه با ساماندهی اشیاء ثبت نشده می‌گوید: اگرچه کارهایی در این زمینه صورت گرفته اما مابقی کارها که متوقف شده به نبود فضا و بودجه برمی‌گردد. با این حال هم‌اکنون درصدد آماده سازی طرحی برای تجهیز انبار مخزن موزه هستیم که این اتفاق به‌خاطر نبود بودجه متوقف شده اما امیدواریم امسال بودجه را تامین و فعالیت‌ها را دوباره از سر بگیریم.
با این وجود کارشناسان همچنان ارزیابی مثبتی از وضعیت موزه ها و نگهداری اشیاء تاریخی در آنها ندارند و موزه های کشورمان را نیازمند مراقبت های ویژه می دانند؛ چراکه به‌اعتقاد آنها در سالهای اخیر آنچنان بختک سیاست و مدیریت غیرتخصصی دولت بر این نهادهای علمی و حساس سایه افکنده که نمی‌توان آمار با روند کنونی به آینده آنها امیدوار بود و به قول برخی موزه های ایران هم اکنون در کما هستند و تا نابودی فاصله ای ندارند.
·
کارگر: اصالت موزه های ایران تضمینی برای رونق آنها
· موزه های ایران ایستا و صامت هستند
اهمیت و جایگاه موزه ها در صنعت گردشگری بخصوص در زنده نگهداشتن فرهنگ و تمدن کشورها بر هیچ کس پوشیده نیست و این اماکن در کشوری باستانی ایران باید جایگاه ویژه ای داشته باشند اما در عمل ظاهرا بنا به دلایلی این اتفاق نیافتاده و موزه ها یا همان ویترین گردشگری کشورمان زیاد از رونق مناسبی برخوردار نیستند .
چند و چون این مشکل را با مدیر کل امور موزه های سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری کشور محمدرضا کارگر به گفت و گو نشسته ایم که مطالعه آن برای علاقمندان به تمدن و فرهنگ باستانی ایران خالی از لطف نیست .
کارگر درباره موزه داری ایران معتقد است :ما وارث یک نظام موزه داری هستیم که ۸۰ سال است فرم و محتوای آن تغییر ملموسی پیدا نکرده ولی از نظر کمیت گسترش پیدا کرده است. موزه هایی در کشور بوده اند که آندره گدار آن را به شکل رسمی پایه گذاری کرده این موزه ها، موضوع محور بودند و در مجموع اسان آن نمایش اشیاست.
کارگر تصریح کرد: شی داخل موزه برای بیان یک جریان فرهنگی و تاریخی به نمایش در نمی آید. موقعی شی را به عنوان بیان کننده بخشی از یک سناریو می دانید که آن سناریو بتواند بخشی از فرهنگ یک جامعه باشد. موزه های نسل جدید نیازهای جامعه را بررسی، کشف و براساس نیاز جامعه یک موزه جدید را طراحی می کنند. عمده ترین هدف ما در آینده این است که موزه های ما از حالت صامت و ایستا به موزه های پویا و گویا و متحرک تبدیل شوند.
وی گفت: ما نمونه ای از این نوع موزه را در ایران نداریم درحالی که کشورهای توسعه یافته به این موضوع رسیده اند بنابراین باید برای رسیدن به این هدف باید موزه هایی که در نوبت راه اندازی هستند را با توجه به طرح محتوایی که دارند، چیدمان کنیم.
کارگر ضمن اشاره به اصالت اشیای موزه های ایران می افزاید: موزه های ایران و اشیای آنها دارای اصالتی بی همتا در سراسر جهان هستند . اگرچه موزه های بسیار مشهور جهان مثل لوور جهانی شده اند اما اگر دقت کنیم بسیاری از اشیای داخل این موزه های مشهور از دیگر نقاط جهان به نقطه ای خاص و محل موزه آورده شده اند اما در موزه های ایران قریب به اتفاق اشیای طی حفاری ها و اکتشافات داخلی از سرزمین مادری به دست آمده است و وارداتی نیست همین موضوع می تواند دلیل برای رونق هرچه بیشتر موزه های کشورمان در صورت برنامه ریزی دقیق باشد.
وی درباره فعالیت های گوناگون دیگر کشورها درامر موزه داری می افزاید: در کشورمان ایران باستانی ما متاسفانه موزه داری را فقط به حفظ وحراست از اشیای داخل آن می شناسیم در حالی که باید به جنبه های دیگر موزه داری نیز توجه کرد هرچند اصل نگهداری از اشیای داخل موزه هاست اما باید این اشیا را برای معرفی فرهنگ ایران باستانی برای دیگران به نمایش گذاشت .
مدیر کل امور موزه های کشور مهم ترین موضوع درباره معرفی موزه های ایران را جریان سازی خبری عنوان می کند که به عقیده وی تاکنون زیاد به آن توجه نشده است . کارگر می افزاید هرچند حضور رسانه ها امری مهم در معرفی و رونق موزه داری کشورهاست اما اگر صاحبان موزه ها یا مدیر موزه با ایجاد جریان سازی خبرساز نباشد چطور می توان انتظار حضور گسترده خبری را داشته باشیم .
گارکر می گوید: در بسیاری از کشورهای پیشرفته از محوطه موزه ها برای گزاری برخی نمایشگاهها یا کنسرت ها استفاده می کنند که به واسطه این رویداد ناخودآگاه باعث معرفی موزه و برخی از اشیای آن نیز می شود در حالی که این موضوع هنوز در کشورمان شناخته شده نیست .
مدیر کل امور موزه های کشورمان می گویند: هرچند مدتی پیش از محوطه موزه ها برای برگزاری فعالیت های فرهنگی استفاده شد اما متاسفانه این طرح به بیراهه رفت و حضور فعالیت های غیر مرتبط مثل فروش آش و مواردی چون قهوه خانه محیط فرهنگی موزه ها را تهدید کرد که فعلا از این طرح صرف نظر کرده ایم تا برای آن بتوانیم برنامه ریزی دقیقتر و کارآمدتری داشته باشیم
وی به اهمیت برندسازی در صنعت موزه داری اشاره می کند و می گوید: منحصربفردترین کاسه انیمیشنی جهان در موزه ملی ایران نگهداری می شود، اما چقدر روی برند کردن آن برای جهان تلاش کرده ایم در حالی که موزه لوور با استفاده از شهرت برخی از اشیای داخلی خود مثل تابلوی مونالیزا توانسته آنها را برند جهانی کرده و به عنوان سمبلی از لوور بین گردشگران معرفی نماید.
این مقام مسئول موزه داری ایران درباره گردشگری الکترونیک و ضعف موجود آن بخصوص در بحث موزه داری نیز به عقب ماندگی های فراوانی اشاره می کند و می افزاید: مشکلات عمده مالی باعث شده تا بسیاری از موزه های کشورمان نتوانند در حد استانداردهای بین المللی در زمینه گردشگری الکترونیکی یا گردشگری مجازی ظاهر شوند و هرچند اقداماتی از جمله راه اندازی وب سایت ها در این زمینه صورت گرفته است اما هنوز با استانداردهای گردشگری الکترونیکی در زمینه موزه ها فاصله زیادی داریم که باید آنها را رفع کنیم تا شاهد حضور گسترده گردشگران باشیم .
گارگر در پایان به بحث هیات امنایی شدن موزه ها اشاره و تصریح می کند : هنوز زیرساخت ها یا قوانین مناسبی در این زمینه نداریم و تجربه ای هم که داشته ایم زیاد مفید نبوده است چون در برخی از موزه ها افرادی که دارای سمت های مختلف دولتی و یا داری بودند به عنوان هیات امنا به صورت سنتی انتخاب می شدند که نه حضور فیزیکی داشتند و نه تخصصی در زمینه اداره موزه ها بنابراین قبل از اینکه به فکر اجرایی کردن این طرح یعنی هیات امنایی کردن موزه های کشور باشیم ابتدا باید قوانین لازم و مفیدی برای اینکار داشته باشیم تا با استفاده از آنها بتوانیم هیات امنای پویا و مفیدی برای موزه های مختلف کشور انتخاب کنیم .
کسب و کار از جایگاه موزه در صادرات ایران می گوید
اگر واقعا قصد دریافت اطلاعات از پیشینیان خود یا دیگر اقوام دهکده جهانی را دارید بدون تردید سری به موزه های محلی یا بین المللی زده اید ، این مراکز به عنوان گنج هویت و تاریخ مناطق مختلف همواره یکی از بهترین جاذبه های گردشگری در اقصی نقاط جهان بوده و هستند.
بسیاری از ما نام موزه های معروفی چون لوور ، متروپولیتن یا ... دهها نمونه دیگر را شنیده یا می دانیم اما آیا می توانیم نام موزه های کشورمان را نیز نام بریم و از گنجینه نهفته در آنه بگوییم؟ به راستی جایگاه موزه و موزه داری در کشورمان چیست ؟ چطور موزه های خصوصی می توانند در توسعه گردشگری کشورمان نقش داشته و باعث حضور گردشگران در مناطق مختلف کشور بشوند اینها سئوالاتی است که کسب و کار در این شماره به آن پرداخته است؟
مهسا مطهر ، کارشناس ارشد مدیریت و برنامه ریزی گردشگری در این زمینه می گوید: از آنجا که تقریبا 30 درصد از گردشگران امروز جهان فرهنگی هستندو دلیل اصلی سفرهایشان شناخت و آگاهی از پیشینه فرهنگ و تمدن منطقه ای خاص از جهان است موزه ها یکی از اصلی ترین مقاصد گردشگری جهان است بنابراین جایگاه موزه و موزه داری در توسعه گردشگری جهان بر هیچ کس پوشیده نیست .
مطهر ازموزه ها به عنوان ویترین گردشگری کشورها یاد می کند و می گوید اگر واقعا می خواهید بدانید کدام کشور برای گردشگران جذاب بوده یا اینکه مقصد اصلی گردشگران است کافی است به آمار بازدید موزه های آن کشور مراجعه کنید . به عنوان مثال همه می گوییم ایران پر از جاذبه است ولی وقتی به آمار بازدید موزه های کشورمان بنگریم در می یابیم که یک جای کار اشکال داشته و درست نیست.
نبود فن آوری های نوین در موزه داری ایران
مهسا مطهر ضمن اشاره استفاده از فن آوری های نوین در موزه داری می گوید: در کشورمان فن آوری های نوین در موزه داری یعنی نصب و راه اندازی سیستم های ضد سرقت یا دور بین مدار بسته ، اگرچه اینها لازم هستند اما چند موزه ایران قابلیت گردشگری مجازی را به خود دیده اند یا اینکه اصلا در کدام موزه ایران اینترنت رایگان در اختیار گردشگران گذاشته شده تا همزمان با بازدید موزه بتوانند به اطلاعات دقیقی از آن دسترسی داشته باشند؟ این درحالی است که شما حتی از همین جایی که نشسته اید می توانید برای ورود به موزه لوور فرانسه بلیت رزرو کنید یا اینکه روز بازدید خودتان را مشخص نمایید و در نهایت با پرداخت هزینه ای اندک حتی گشت وگذاری الکترونیکی در آن داشته باشید.
وی می افزاید: به عنوان مثال اگر در پایتخت ایران بخواهیم از موزه تماشاگر پول آدرسی به دست آوریم یا اینکه اطلاعاتی داشته باشیم چیز زیادی دست گیرمان نخواهد چون سایت این موزه هنوز به طور کامل راه اندازی نشده و اگر از مرکز 118 هم تلفن آن را بخواهید تلفن و آدرس ساختمان قدیمی این موزه را به شما می دهد در حالی که حدود دوسال است که جای این موزه تغییر یافته است.
ساعت موزه کار معضلی بزرگ
این کارشناس گردشگری ضمن اشاره به ساعات کار موزه ها خارج از مرزهای کشورمان بخصوص در کشورهای پیشرفته از نظر صنعت گردشگری می گوید : معضل اصلی موزه داری ما این است که همانند اداره های دولتی در ساعات اداری کار می کنند و برخی موزه های کشور در روزهای تعطیل بسته هستند بدون درنظر گرفتن محدودیت زمانی گردشگران خارجی یا داخلی در حالی که روزهای تعطیل بهترین فرصت برای حضور علاقمندان در موزه هاست .
هیات امنای سنتی
از سوی دیگر مهران نوروزی کارشناس موزه معتقد است معضل اصلی موزه داری ایران این است که هنوز جایگاه مدیریت خصوصی موزها یا اداره موزه ها به صورت هیات امنایی به خوبی درک نشده و جا نیافتاده است .
وی درباره اداره موزه های کشورمان می گوید: ایران هنوز نتوانسته به پتانسیل های بالای اداره موزه ها با هیات امنا پی ببرد و فقط نامی از اداره موزه ها با هیات امنا یدک می کشد در حالی که اگر در همین سیستم هیات امنایی بتوانیم از افراد شاخص و مشهور استفاده کنیم به خودی خود توانسته ایم رونق دو چندانی به موزه داری کشور بدهیم.
نوروزی می گوید: در ایران مرسوم شده فقط از افراد متخصص موزه داری در هیات امنای موزه ها استفاده کنیم در حالی که ممکن است یکی از هنرپیشه های معروف کشور بتواند بیشتر من کارشناس به موزه کمک کند ولی براساس همین نگرش اشتباه هیچ جایگاهی در هیات امنای موزه ها برای افراد شاخص درنظر گرفته نشده است .
وی به جریانسازی های متفاوت برای رشد حضور گردشگران در موزه ها اشاره می کند و می گوید: اگر به نحوه مدیریت موزه های معروف جهان بنگریم می بینیم که جریانسازی های متفاوتی برای معرفی و توسعه موزه در آنها صورت گرفته است مثل برگزاری کنسرت ها، جشنواره ها یا حتی انجام کارهای خیریه در دیگر نقاط جهان اما این کار در ایران و بخصوص موزه ها به دلیل مشکلات مالی هیچ جایگاهی ندارد و انتظار داریم شاهد رونق موزه و موزه داری کشور باشیم.