گفت‌وگوی پیشران توسعه با مشاور فضای مجازی سازمان صدا و سیما
هایپر مدیاها بستری مناسب برای توسعه
کمتر از صد میلیون تومان برای هرشغل در این بخش لازم است
عماد عزتی
ورود روز افزون صفر و یک‌های مجازی در زندگی روزمره تک تک ما در کنار هوشمندتر شدن لوازم و تجهیزاتی که بکار می‌گیریم؛ فرصت‌های گسترده‌ای برای کسب‌وکارهای مختلف و همچنین کارآفرینان ایجاد کرده است.
این درحالی است که روند یاد شده توانسته علی‌رغم اثرگذاری در صنایع گوناگون، تاثیر قابل توجهی در پوست‌اندازی رسانه‌ها، بخصوص رسانه‌های صوتی و تصویری داشته باشد، تاثیری که امروزه با سرعتی غیرقابل تصور روند ظهور رسانه‌های نوینی مثل «آی پی تی وی»، « وی او دی» و «او تی تی» را متحول کرده است.
در این زمینه برخی کارشناسان معتقدند ایران علی‌رغم اینکه پتانسیل‌های بالایی برای استفاده از این تحولات نوین رسانه‌ای در اختیار دارد، هنوز نتوانسته آنطور که باید سوار بر امواج ایجاد شده به سمت ساحل موفقیت گام بردارد. از این رو پیشران توسعه گفت‌وگویی اختصاصی با دکتر حسن نجفی سولاری، مدرس دانشگاه و مشاور فضای مجازی سازمان صدا و سیما داشته که در ادامه می‌خوانیم.
· از چه دوره‌ای زمینه ایجاد رسانه‌های نوین در دهکده جهانی ایجاد شد؟
بطور کلی فضای مجازی جهانی، از دهه 1990 میلادی آغازی داشته که در قرن بیست و یکم تبدیل به جهشی قابل توجه شده و این جهش آنقدر قدرتمند بوده که در بخش مدیا یا رسانه‌ها به سرعت دوران حکمرانی رسانه‌های مدرن همان دوره یعنی رادیو، تلویزیون، ماهواره و حتی خبرگزاری‌ها را به خط پایان خود نزدیک کرد. ولی دستاورد این جهش قابل توجه ظهور فناوری نوینی به نام «آی‌پی‌تی‌وی» یا «تلویزیون بر مبنای پروتکل اینترنت» بود.
· منظور شما از تلویزیون بر مبنای پروتکل اینترنت چیزی شبیه همان جعبه جادوی خودمانی متصل به اینترنت است؟
خیر؛ واقعیت این است که «آی پی تی وی» فقط تلویزیون نیست؛ بلکه سیستمی تعاملی و خدمات دهنده ترکیبی است. از این رو بهتر است بگوییم «آی‌هایپر مدیا» یعنی ترکیبی از رسانه‌ها که در این ترکیب رادیو، تلویزیون، سینما، خبرگزاری، نشریه و مجلات هم حضور دارند. البته این پایان کار نیست، چون خدمات آب و هوا، پرداخت قبوض، بانک و دیگر امکانات نیز در آن وجود دارد. پس می‌توان گفت فضای آی هایپر مدیایی که از آن سخن می‌گوییم؛ اکنون به گونه‌ای تکمیل و تجهیز شده که هرآنچه سبک زندگی هوشمند امروزی می‌طلبد را برایمان مهیا کرده و این تکنولوژی در دهکده جهانی به شدت درحال رشد است که دلایل متعددی هم دارد.
· کمی درباره این دلایل توضیح دهید.
بطور کلی سه امتیاز ویژه در این رسانه وجود دارد. اولین نکته مربوط به فضای مناسب محیط کسب و کار است، به این دلیل که برای مردم، تولید کنندگان و ارایه دهندگان خدمات، بستری مناسب است. اساسا به این دلیل که سیستم فنی و زیرساخت آن متفاوت از اینترنت است، به همین دلیل امکاناتی ایجاد شده که محیط کسب و کار بسیار مناسبی را فراهم می‌کند. اما امتیاز دوم، نیاز‌سازی است، به این معنی که مجموعه نیازهایی که روز به روز هم افزایش پیدا می‌کند در بین جوامع از این طریق پاسخ داده می‌شود. بنابراین سیستم هوشمند یاد شده می‌تواند همه نیازها را برطرف کند. اما سومین امتیاز و در واقع اصلی‌ترین امتیاز، مربوطه حالت تعاملی این فضا است.
· تعاملی بودن «آی پی تی وی‌ها» که به نظر شما اصلی‌ترین نکته است واقعا چه امتیازی ایجاد کرده است؟
ببنید، در فضای قدیم سیگنال رادیویی یا تلویزیونی بدون در نظر گرفتن خواسته مخاطب منتشر می‌شد؛ از این رو مخاطب اگر مایل بود آن سیگنال را دریافت می‌کرد و برنامه را می‌دید یا می‌شنید، اما اگر علاقه‌ای نداشت، تمام تلاش تولید کننده از بین می‌رفت. اما امروز امکانات فنی می‌تواند قدرت انتخاب به مخاطب بدهد. به این ترتیب که مخاطب فرمان می‌دهد «من کِی، چه چیزی ببینم یا بشنوم». به این ترتیب کاربر از مجموعه محتواهای موجود؛ یک رسانه اختصاصی برای خود می‌سازد. مثلا کسی علاقه به ورزش دارد و دیگری به موضوعات علمی پزشکی؛ پس با توجه به امکانات موجود هر دو مخاطب به جای اینکه از بین صدها کانال بخواهند سوژه مورد نظر را انتخاب کنند، می‌توانند دسته بندی شده برمبنای علایق خود برنامه‌ها یا محتوا را دریافت کنند.
· آی پی تی‌وی‌ها در ایران از چه سالی مطرح شدند؟
از سال‌های 1376 - 1377 صدا سیما اراده کرد، تلویزیون تعاملی بوجود آورد، یعنی حدود بیست سال این اراده را داشته؛ ولی هر بار به شکلی مشکل ایجاد شده است. در یک دوره زیرساخت‌های بسیار خوبی فراهم شد و محتوای بسیار مناسبی هم فراهم کرد. به صورتی که با توجه به علایق مردم نسبت به محتواهای متعدد غیر آرشیوی؛ سازمان صدا و سیما تولیدات ماهواره‌ای را بکار گرفت و در عین حال نیز محتوای مخصوص نهادها و دستگاه‌ها یا شرکت‌های مختلف هم در این فضا قرار گرفت. اما به دلیل مشکلات و اختلافاتی که وجود داشت؛ این برنامه به نتیجه نرسید و در مقطعی هم سازمان صدا و سیما به این نتیجه رسید که اصلا مسئولیتش در این حوزه نیست و کار را به بخش خصوصی واگذار کرد. طبیعی بود بخش خصوصی هم مشکلات خاص خودش را داشت و در نهایت هم موفق نشد.
· عدم هماهنگی که باعث مشکلات شده بود امروز هم دیده می‌شود؟
امروزه خوشبختانه دو سالی است که اراده بهتری ایجاد شده و رشد و توسعه آی‌پی تی وی‌ها با قدرت و قوت درحال پیشروی است. به این دلیل که یک حالت ترکیبی یعنی کارگذارانی از بخش خصوصی با هدایت، نظارت و حمایت معاونت فضای مجازی توانسته‌اند زمینه رشد را فراهم کنند.
· ایران نسبت به کشورهای همطراز خود در این زمینه چه جایگاهی دارد؟
در ایران با کمال تاسف به دلایل مختلف آن همگرایی لازم ایجاد نشد و علی‌رغم اینکه صدا و سیما به عنوان متولی صدا و تصویر فراگیر در حوزه فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی به نسبت موفق عمل کرد؛ در فضای مجازی به دلایل متعددی نهادها و بخش‌های مختلف به همگرایی نرسیدند که آی پی تی وی در ایران رشد کند. به همین دلیل از برخی کشورهای همطراز عقب هستیم.
· اگر از فضا و مشکلات آی پی تی وی‌ها بگذریم موضوع محتوا یکی از مهمترین چالش‌هاست، نظر شما در این زمینه چیست؟
ببینید باید حقیقتی را بپذیریم که اساسا چالش محتوا در فضای مجازی مختص ایران نیست. همه دنیا در این بخش با دروغ، تقلب، ریا و صدها گرفتاری که مربوط به محتواست روبرو می‌شوند. مثلا اکنون آمریکا که خود آغازگر این مسئله و دروغ ساز است؛ گرفتار شده و به نقطه‌ای رسیده که گفته می‌شود رئیس جمهور فعلی آمریکا را روس‌ها با دخل و تصرفی که در فیس‌بوک و فضای مجازی داشتند؛ به پیروزی رساندند. بنابراین؛ ناهنجاری و نگرانی مربوط به محتوای این فضا، مختص ایران نیست بلکه همه درگیر هستند.
· برای مدیریت مشکل چه باید کرد؟
در مرحله اول باید تجمیع محتوا ایجاد کنیم. یعنی اینکه تولید کنندگان را آزاد بگذاریم و اجازه بدهیم ذهنشان خلاقانه تولید محتوا کرده و آن محتوای تولید شده را در اختیار مجموعه‌ای قرار بدهند که بتواند با اعتبار سنجی، درجه بندی و ارزش گذاری مردم را در انتخاب محتوای سالم و قابل قبول کمک کند. این شیوه منطقی و قابل دفاعی است که باید درنظر داشته باشیم. البته توجه داشته باشیم منظور فیلترینگ نیست، همانطور که گفتم اعتبار سنجی، درجه بندی و ارزش‌گذاری هدف اصلی است.
· آیا صدا و سیما در این بخش برای خود جایگاهی متصور شده است؟
خوشبختانه سازمان و صدا و سیما برای کمک به کاربران، اپراتورها و کسانی که در فضای مجازی تصمیم به فعالیت گسترده دارند؛ چیزی به عنوان بازار محتوا ایجاد کرده. این بازار در واقع نرم افزار بسیار پرقدرتی است که همه تولید کنندگان صدا و تصویر می‌توانند محتوای تولیدی خودشان را در آن قرار دهند تا کارشناسان، متخصصان، جامعه شناسان یا روانشناسان فعال در این فضا نسبت به محتوای تولید شده نظر بدهند پس از آن سازمان صدا و سیما محتوای تایید شده را درجه بندی و اعتبار سنجی خواهد کرد تا از گرفتاری و مشکلاتی که در تمام دنیا وجود دارد رها شویم.
علاوه براین بخش «آی پی تی وی» و «تلویزیون تعاملی» معاونت فضای مجازی برای تولید کنندگان محتوا، بازار بزرگی نیز ایجاد کرده که در آن به تولیدکنندگان مشورت می‌دهد که محصول مناسب تقاضای جامعه تولیدکنند و با توزیع هدفمند این محتوا را در اختیار مخاطبان قرار دهند.
· یکی از اختلاف نظر‌ها حوزه فعالیت سازمان صدا و سیما در این فضاست، در این زمینه چه نظری دارید؟
سازمان صدا و سیما بنابر حکم مقام معظم رهبری به رئیس شورای عالی فضای مجازی یعنی رئیس جمهور، مسئولیت نظارت، مجوز دهی، تنظیم‌گری حوزه صدا و تصویر فراگیر با سازمان صدا و سیما است. بنابراین حضور در فضای مورد بحث جزو ماموریت‌های سازمان صدا و سیما است و باید این دستور اجرا شود. در همین زمینه سازمان از مدت‌ها پیش جلساتی را برگزار کرده تا تعریف روشن و واضحی از صدا و تصویر فراگیر استخراج کند و مشغول پیگیری این است که در شورای عالی فضای مجازی این تعریف به یک قانون تبدیل شود. پس وقتی قانون داشته باشیم براساس آن قانون، آیین‌نامه‌ها و استانداردها تنظیم خواهد شد کار کاملا شفاف ادامه خواهد یافت. نکته اینجاست که ساختار لازم بیش از یک سال است که ایجاد شده و سازمان تنظیم مقررات صدا و تصویر فراگیر تاسیس شد.
· ایران در دنیای نوین رسانه‌ای بخصوص در بحث آی پی تی وی‌ها عقب‌افتادگی قابل ملاحظه‌ای دارد، برای برطرف شدن این مشکل چه باید کرد؟
برای جبران این عقب افتادگی خوشبختانه اراده‌ای در سازمان صدا و سیما شکل گرفته است. اما اصولا یک نگرش نوین و دیدگاه جدیدی باید در چند سطح به وجود آید تا سرعت پاسخگویی به نیاز مردم و رفع این عقب‌افتادگی که کم هم نیست؛ منطقی شده و نهایتا در جایگاه مناسب قرار گیریم.
· برسیم به موضوع اشتغال، شما برآوردی از تاثیرگذاری توسعه «آی پی تی وی‌ها» در برطرف شدن چالش اشتغال ایران دارید؟
اجازه دهید اینگونه پاسخ بدهم که با استفاده از فضای مجازی و به خصوص «آی پی تی وی‌ها»، کسب و کارهای بسیار متعددی ایجاد می‌شود. برآورد شده نزدیک به یک میلیون شغل بالقوه در این فضا وجود دارد که می‌تواند بالفعل شود. درحالی که چندی پیش معاون وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات اعلام کرد: «تنها حدود 200 هزار نفر در این حوزه فعال هستند». بنابراین مطمئنا ظرفیت چند برابری داریم. به همین دلیل هم بود که رئیس جمهور اعلام کرد: «دو میلیون فرصت شغلی در این زمینه وجود دارد که منظورشان آینده بود». حالا برای چنین مجموعه‌ای که اینقدر ظرفیت دارد ولی در عین حال هم عقب است باید نگاه جدیدی برای استفاده از IPTV و VOD و OTT و مجموعه خدمات فضای مجازی ایجاد کنیم تا ظرفیت‌های بالقوه به بالفعل تبدیل شوند.
· به ازای هر شغل ایجاد شده در این زمینه چقدر سرمایه‌گذاری لازم است؟
بطور کلی سرمایه مورد نیاز برای ایجاد یک فرصت شغلی در صنایعی مثل فولاد، پالایشگاه و پتروشیمی، تقریبا بین یک میلیارد تا ده میلیارد تومان است و در صنعت کشاورزی هم اگر بخواهیم سیستم مکانیزه با مصرف کم آب ایجاد کنیم برای هر فرصت شغلی 250 میلیون تومان پول لازم داریم. اما برای تولید کالای ایرانی در فضای مجازی به ازای هر فرصت شغلی زیر صد میلیون تومان نیاز داریم که اعم از زیرساخت، فنی، تجهیزات تولید و مکان است.
· شما به ایجاد نگاه جدید تاکید کردید منظورتان نگاه جدید در کدام بخش است؟
در کلان جامعه؛ ولی ابتدا باید از سطوح بالای مدیریتی تغییرات را تجربه کنیم. به عنوان مثال در سطح شورای عالی فضای مجازی به عنوان نهاد حاکمیتی واقعا باید نگرشی جدید به وجود آید تا اهمیت این موضوع در حوزه دولت، قوه قضاییه، قوه مقننه جا بیافتد. اگر در تدوین قوانین و اساسنامه‌ها و آیین‌نامه‌ها سرعت عمل نداشته باشیم با توجه به توسعه و رشد سریع در این بخش بازهم مشکل خواهیم داشت.
· تغییر نگرش در بخش خصوصی و عمومی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
اصولا آنهایی که منابع و امکانات دارند منظورم شرکت‌های خصوصی، خصوصا آن گروه که تمایل دارند سود مناسبی را از سرمایه‌گذاری خود تجربه کنند. باید بپذیرند شتاب‌دهنده‌ها و استارت‌آپ‌های این حوزه در دنیا خیلی موفق‌تر از حوزه‌های دیگر فناوری عمل خواهند کرد. به عنوان مثال اگر کسی به صورت سنتی در حوزه فناوری‌های مربوط به دارو، کشاورزی، شیمی سرمایه‌گذاری می‌کند، لازم است توجه داشته باشد با سرمایه‌گذاری در این حوزه یعنی فناوری اطلاعات و ارتباطات حدود سه برابر بیشتر منافع اقتصادی خواهد داشت.
· آیا مخاطبان یا همان کاربران نیز باید تغییر نگرش را تجربه کنند؟
قطعا؛ یکی از بخش‌های مهم در این معادله مخاطبان یا همان کاربران هستند. این گروه باید دریابند عمر رسانه‌های سنتی روبه پایان است ولی این دلیلی نیست که کاربران شروع به وقت‌گذرانی در شبکه‌های اجتماعی کنند. به صورتی که زمان زیادی را در این فضا سپری کنند و بی‌آنکه دستاوردی داشته باشند؛ تنها اختلاف، تنش روحی را به به دست آورند. پس لازم است به جای این شبکه‌های اجتماعی، جایگزینی داشته باشیم تا به دور از هرگونه مشکلات؛ کسب ثروت کنیم. حالا این ثروت یا مادی یا معنوی است. اصولا منطقی است که اگر فردی یک دقیقه وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی، سایت، وبلاگ یا موتور جستجو یا هر نوع فضای مجازی مثل بازی صرف می‌کند و نتواند به ثروتی (مادی یا معنوی) یک دقیقه‌ای دست پیدا کند؛ باید فضای مجازی را کنار بگذارد. درحالی که اگر یک کاربر ظرفیت استفاده از فضای مجازی را داشته باشد می‌تواند به ازای هر دقیقه ورود و زیست در این فضا منفعتی برای خود ایجاد کند. خوب اینجاست که می‌بینیم سطح سوم تغییر یعنی کاربران خیلی مهم است. خانواده‌ها و کاربران ایرانی باید تغییر نگرش اساسی پیدا کنند تا عقب افتادگی کشور در این زمینه سریع‌تر جبران شود. مثلا بگوییم هرزمان تصمیم‌گرفتم در فضای مجازی گشت و گذار کنم؛ باید این وقت‌گذرانی در رسانه‌ای باشد که برای من تولید ثروت (معنوی یا مادی) کند.
· شما در بخشی از سخنان خود به عقب افتادگی ایران اشاره کردید درعین حال که پتانسیل‌هایی هم وجود دارد؛ پتانسیل‌های ایران در این زمینه چیست؟
ببینید اصولا بهترین امکانات و تکنولوژی را داریم که باید از آن استفاده کنیم، اما درباره پتانسیل‌های دیگر اجازه دهید به نکته‌ای اشاره کنم؛ امروز براساس آمار منتشر شده از سوی وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات حدود 60 میلیون تلفن هوشمند فعال در اختیار مردم ایران است. یعنی 60 میلیون ابزار تولید ثروت – محتوا - برای زیستن در فضای مجازی داریم. قطعا محصولات ارایه شده از این ابزار مشتریان زیاد و بدون مرز دارد که امتیاز است. البته فراموش نکنید این تعداد ابزار فقط مربوط به گوشی تلفن همراه هوشمند است؛ درحالی که حدود 5 میلیون خانوار ایرانی دارای تلویزیون هوشمند هستند. یعنی بهترین امکان کسب و کار را علاوه بر تلفن همراه در اختیار دارند.
· لطفا در این زمینه بیشتر توضیح دهید که این تعداد ابزار تولید نهایتا چه امتیازی برای کلان موضوع است؟
کاملا واضح است. این کاربران تولید می‌کنند، عرضه می‌کنند و مصرف می‌کنند و در نهایت این چرخه ادامه دارد که منجر به جهش اقتصاد و تولید ثروت می‌شود. این درحالی است که حدود 45 درصد جمعیت ایران دارای اینترنت پرسرعت هستند. یعنی امکان تبادل اطلاعات و آپلود کردن را با سرعت مناسب در اختیار دارند. اینجاست که یا محتوایی را مصرف می‌کنند یا اینکه خودشان تولید کننده هستند و ارزش افزوده‌ای را دست به دست می‌کنند.
· برسیم به موضوع شعار سال، به نظر شما چه ارتباطی میان صدا و تصویر فراگیر و حمایت از کالای ایرانی وجود دارد؟
اجازه دهید کمی مفصل توضیح دهم، ایران یک سرزمینی است که چه بخواهیم و چه نخواهیم همواره در معرض تهدیدهایی قرار دارد؛ یکی از آنها تهدید طبیعی مثل خشک‌سازی است. نوع دوم تهدیدهای نظامی و امنیتی است. اما سومین تهدید که نیازمند تامل بیشتر است؛ تهدیدهای اجتماعی است. به این ترتیب که جنگ روانی، جنگ نرم و جنگ شناختی علیه ایران شکل گرفته است. خوب حالا کشوری که از هر سه منظر درگیر شده و اجبارا مشکلات متعدد دیگری را هم تجربه می‌کند؛ باید از این ابزار بزرگ یعنی فضای مجازی استفاده بهینه داشته باشد و در صدر آن «آی پی تی وی» و «او تی تی» ها قرار دارند.
بنابراین با در نظر گرفتن اینکه انتخاب شعار سال از سوی مقام معظم رهبری بر مبنای الگوی اقتصاد مقاومتی یعنی حمایت از کالای ایرانی بوده و ذیل آن نیز الگوی توسعه اقتصادی کشور است و کلان کار مبتنی بر یک دکترین مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری یعنی؛ دهه پیشرفت و عدالت است. پس دکترین پیشرفت و عدالت است، الگوی پیشرفت اقتصاد مقاومتی است و سال ما هم سال حمایت از کالای ایرانی؛ این موارد همه درحالی مطرح شده که فضای مجازی بزرگترین کارکرد را هم در حوزه تولید و هم در حوزه فرهنگ‌سازی و هم در حوزه ایجاد انگیز می‌تواند برای این شعار داشته باشد.