گفت‌وگو با مدیرکل اطلاعات و آمار اسبق سازمان میراث فرهنگی
قصدی ده روزه برای روزه‌داری؛ فرصتی طلایی برای حضور گردشگران
برنامه‌ریزی؛ لازمه بهره‌برداری از گردشگری رمضان
گفت‌وگو : عماد عزتی
مدتی است کشورهای مختلف گردشگرپذیر در گوشه و کنار جهان با مهیا کردن شرایط گردشگری حلال و استفاده از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خود نسبت به جلب نظر گردشگران مسلمان اقدام کردهاند اما این روند در کشورهای اسلامی در برخی از مناسبت‌های مذهبی مثل ماه ضیافت الهی یا همان رمضان به فرصتی برای توسعه صادرات نامرئی تبدیل شده است. اما متاسفانه ایران تاکنون با توجه به امکانات مناسبی در این زمینه در اختیار دارد هنوز نتوانسته از فرصت‌های اینچنینی یا مناسبت‌های مذهبی و گردشگری حلال به نفع صادرات نامرئی خود استفاده کند و زمینه حضور گردشگران خارجی مسلمان یا غیر مسلمان را در این دوران مهیا کند. هرچند براساس آمار و اطلاعات موجود از سوی سازمان جهانی گردشگری ایران به عنوان یکی از ده کشور برتر در زمینه جاذبه‌های گردشگری شناخته شده است .
از این رو فرصت امروز گفت‌و‌گویی کوتاه با اردشیر اروجی، کارشناس برنامه‌ریزی گردشگری و مدیرکل اسبق برنامه‌ریزی و آمار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره اهمیت مناسبت‌های مذهبی در توسعه گردشگری داشته که مطالعه آن خالی از لطف نیست .
· همانطور درجریان هستید چند سالی است که ماه رمضان به عنوان سوژه‌ای در جاذبه‌های گردشگری برخی کشورهای مسلمان مطرح شده و توسعه مناسبی را در این زمینه برایشان به ارمغان آورده است نظر شما در این زمینه چیست؟
بطور کلی نزدیک به یک دهه است که ماه مبارک رمضان در اکثر کشورهای عربی گردشگر پذیر به عنوان فرصتی برای توسعه درآمدهای گردشگری مدنظر کارشناسان و برنامه‌ریزان گردشگری بوده است و برای آن برنامه‌های منظمی تدارک دیده‌اند. این کشورها برنامه‌ای تحت عنوان گشت‌های رمضانی و تورهای ویژه رمضان برنامه ریزی کرده و با استفاده از این برنامه‌ها افزایشی قابل توجه در گردشگری خود را در این مدت تجربه کردهاند از این رو به نظر بنده تمام کشورها و ایران باید از همه مناسبت‌های خاص ملی و مذهبی خود برای جلب نظر گردشگران استفاده کنند و اتفاقا این ظرفیت جلب نظر گردشگران در این مناسبت‌ها بسیار بیشتر است. در صورتی که برای این مناسبت‌ها از قبل برنامه‌ریزی کرده باشیم تا بتوانیم به نحو مناسبی از گردشگران پذیرایی کنیم. به عنوان مثال در ایران باید برای رمضان از دو یا سه ماه قبل برنامه ریزی شده باشد تا به خوبی زمینه حضور گردشگران مسلمان یا غیر مسلمان را در این ایام مهیا کنیم.
· منظور شما از آمادگی چیست و چه پیشنهادی در این زمینه دارید؟
به عقیده من در این ماه یا حتی ماه محرم و اعیاد مذهبی باید با راهبری سازمان میراث فرهنگی و همکاری دفاتر خصوصی خدمات گردشگری در بازارهای هدف در جهت جلب نظر گردشگران اقدام شود اما تاکید می‌کنم راهبری سازمان میراث فرهنگی نه اجرای برنامه از سوی این نهاد. چون تجربه نشان داده هیچ وقت سازمان میراث فرهنگی در مقام مجری موفق نبوده که از نظر علمی هم نباید به عنوان مجری طرحی باشد این سازمان بایدصرفا زمینه‌های قانونی و موارد لازم را مهیا کند و اجرا در بخش خصوصی صورت گیرد .
· مهمترین جاذبه‌های گردشگری رمضان برای مسافران مسلمان در ایران چیست؟
ببینید بطور کلی ایران برای گردشگران مسلمان بخصوص شیعیان سراسر دهکده‌جهانی دارای چهار قطب اصلی گردشگری است که می‌توانیم با استفاده از جاذبه آنها به نفع دیگر مناطق نیز بهره ببریم. این قطب‌ها عبارتند از 1. حرم امام رضا (ع) در مشهد مقدس، 2. حرم مطهر حضرت معصومه(س) در شهر مقدس قم ، 3. حرم حضرت عبدالعظیم در تهران و در نهایت حرم شاه چراغ در شیراز است که این جاذبه‌ها می‌تواند نه تنها برای منطقه خود، رونق گردشگری را به ارمغان آورد بلکه می‌تواند باعث برگزاری تورهای گردشگری ترکیبی شده و در نهایت دیگر مناطق ایران را نیز برای حضور گردشگران مهیا سازد هرچند نباید فراموش کرد که مسلمانان برای انجام فریضه روزه‌داری هنگام سفر باید قصد اقامت ده روزه داشته باشند که همین فرصتی طلایی برای حضور طولانی‌تر گردشگران در کشورمان است .
· همانطور که می‌دانید در مناطق مختلف کشورمان برنامه‌ها و آداب و رسوم خاص رمضانی وجود دارد آیا این آداب خاص می‌تواند به عنوان جاذبه گردشگری شناخته شوند؟
پاسخ شما در این زمینه قطعا مثبت است و نباید این نکته را فراموش کرد که بسیاری از کشورهای مطرح در صنعت گردشگری از این صنعت برای زنده نگهداشتن آداب کهن و خورده فرهنگ‌های خود استفاده می‌کنند تا علاوه بر درآمدزایی از حضور گردشگران نسبت به زنده‌نگهداشتن این آداب و رسوم اقدام کرده‌باشند. اما فراموش نکنیم برای ارایه این آداب خاص باید تدارک دیده باشیم و به مخاطبان این آداب و سنن را از قبل معرفی کرده باشیم تا در ذهن آنها انگیزه سفر ایجاد کرده باشیم؛ همانطور که می‌دانید یکی از اصول اولیه گردشگری آشنایی با فرهنگ و تمدن کشور میزبان است. به عنوان مثال می‌توانیم برای ذکرخوانی‌های مختلف این ایام مثل شب‌های قدر یا حتی خوراکی‌های خاص آداب و رسوم سفره‌های افطاری پکیچ هایی ارایه نماییم تا مخاطبان مسلمان خارجی و غیر مسلمان را با آنها آشنا کنیم این درحالی است که بدون تردید این پکیچ‌ها در نهایت می‌توانند جذابیتی خاص برای مخاطبان یا همان گردشگران داشته باشد. اما بازهم اشاره می‌کنیم همه این موارد نیازمند برنامه‌ریزی از قبل توسط مسئولان سازمان میراث فرهنگی دارند و نمی‌توان از یک هفته قبل برای آنها برنامه‌ریزی کرد یا اینکه به امید جلب نظر گردشگران هنگام ورود به مرزهای ایران بسته باشیم بلکه براساس اصول باید جذابیت تجربه این فرهنگ را باید در مبداء سفر گردشگران ایجاد کرده باشیم تا گردشگر برای آن مقصدش را انتخاب کند.
· شمابارها به این برنامه‌ریزی‌های مخصوص ایام و اعیاد مختلف برای جلب نظر گردشگران اشاره فرمودید لطفا کمی در این زمینه توضیح دهید؟
اجازه دهید با فرض اینکه گردشگران ورودی به ایران با آداب و رسوم مذهبی ایران در این ایام یا دیگر مناسبت‌های مذهبی و ملی آشنایی ندارند و با یک مثال درباره گردشگری در ماه رمضان این موضوع را توضیح دهم. بهترین راهکار این است که مسئولان با تهیه و تولید دفترچه‌هایی چاپی یا الکترونیکی (لوح فشرده) با مقدمه‌ای درباره اصول روزه‌داری و فلسفه دینی آن تمام قواعد و اصول مذهبی این ماه را برای مخاطبان توضیح دهند بعد هم با ارایه توضیحی درباره اماکن مذهبی و مناسب بازدید این ایام و اطلاعات کامل از تورهای ویژه در این ایام مخاطبان را با دیدنی‌های ایران بخصوص در این ایام و البته خوراکی‌های مخصوص آشنا کنند. بعد این دفترچه‌ها از طریق رایزنان فرهنگی سفارتخانه‌های ایران در بازارهای هدف توزیع شده تا گردشگران با اطلاعات کامل وارد مرزهای ایران شوند. البته لازم به یادآوری است که بحث حضور در دنیای مجازی نیز نباید در این زمینه به دست فراموشی سپرده شود
· به نظر شما هتل‌ها و اماکن اقامتی هم باید در این زمینه آماده سازی خاصی داشته باشند؟
همانطور که قبلا اشاره شد بهترین راهکار این است که برخی از هتل‌ها و اماکن اقامتی با توجه به توضیحاتی که درباره ماه رمضان به گردشگران ارایه شده در بروشورهای یاد شده معرفی شوند و برای مراسم افطار و سحری با ارایه خوراکی‌های مخصوص رمضان و البته خوراکی‌های بومی محل قرار گرفتنشان موضوع را کامل کنند تاگردشگران تمام آنچه که مطالعه کردهاند را در واقعیت درک و تجربه کنند هرچند به عنوان یکی از بخش‌های جذاب می‌توان با استفاده از توانایی سرآشپزهای این اماکن اقدام به برگزاری آموزش‌های یک روزه نسبت به طرز تهیه این خوراکی‌ها اقدام کرد روشی که اکنون در گردشگری عمومی برخی کشورها هتل‌هایشان برای غذاهای بومی به کار می‌برند.
· آیا برگزاری نمایشگاه یا مسابقات در این ایام می‌تواند باعث جلب نظر گردشگران بیشتری باشد؟
بدون تردید پاسخ شما مثبت است چون برگزاری نمایشگاه‌های خریداکنون در اکثر کشورهای گردشگرپذیر عربی انجام شده و با استقبال خاصی روبرو شده است اما همانطور که می‌دانید اگر فرض براین باشد که تمام گردشگران ماه رمضان مسلمان نیستند برگزاری مسابقات قرآنی می‌تواند خود به عنوان جاذبه‌ای بسیار منحصر بفرد برای گردشگران ورودی به خاک کشورمان باشد چون صوت قرآن برای بسیاری از افراد بخصوص آنهایی که با ظرافت آن آشنایی نداشته‌اند جذاب و بسیار زیباست. البته نباید فراموش کنیم برای حضور گردشگران غیر مسلمان لازم به انجام هماهنگی‌هایی است که باید از قبل تدارک آن دیده شده باشد چون می‌توانیم با این روش آنها را با زیبایی‌های قرآنی نیز آشنا کنیم.
· برخی اعتقاد دارند تفاوت‌های فرهنگی ممکن است در زمینه حضور گردشگران غیر مسلمان مشکل ساز باشد، نظر شما در این زمینه چیست؟
ببینید در صنعت گردشگری ما یک کد بین المللی اخلاق گردشگری داریم که اتفاقا ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای امضاء‌کنندگان آن منشور بین المللی اخلاق گردشگری است و مفاد آن به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران نیز رسیده است. در یکی از مفاد این کد آمده گردشگران وارد شده به یک منطقه ملزم به رعایت اصول اخلاقی و فرهنگی کشور میزبان هستند بنابراین براساس این کد اخلاقی گردشگری که اکثر کشورها آن را امضاء کردهاند و گردشگرانشان ملزم به رعایت مفاد آن هستند نباید نگران باشیم فقط کافی است اصول فرهنگی و مذهبی خودمان را برای آنها به روشی واضح و دقیق توضیح دهیم تا گردشگران غیر مسلمان با دید و اطلاعاتی کامل گام به ایران بگذارند .
· فاصله افطار تا سحر در ایام رمضان برای شب زنده‌داری‌های مذهبی بسیار مشهور شده به عقیده شما به عنوان کارشناس گردشگری این فرصت مناسبی است برای رونق گردشگری شبانه در کشورمان؟
به نکته بسیار جالبی اشاره کردید؛ بسیاری از کشورهای گردشگرپذیر امروزه بخش عمده‌ای از فعالیت گردشگری خود را در زمینه گردشگری شبانه آماده کردهاند که می‌توان به کشورهایی مثل فرانسه، ایتالیا، انگلستان که با استفاده از جاذبه‌های شبانه مثل نورپردازی برخی اماکن تاریخی برای گردشگران ساعات مفرحی فراهم کردهاند که در این اماکن رستوران‌ها نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهند و در زمینه درآمدزایی گام برمی‌دارند. این نوع گردشگری در کشورمان می‌تواند با هماهنگی با برخی مراکز خرید، مراکز گردشگری و موزه‌ها رونق گردشگری شبانه را برای ایران به ارمغان آورد به عنوان مثال فرض کنید امکان بازدید از بازارهای تاریخی و موزه‌ها در شب وجود داشته باشد که این خود جاذب است.
· نظر شما درباره اهمیت هماهنگی دفاتر گردشگری که به گفته سازمان میراث فرهنگی درکشورهای بازار هدف گردشگری ایران افتتاح شده‌اند چیست؟
من مخالف این هستم که دفاتر گردشگری که اکنون راه اندازی شده‌اند خارج از سفارتخانه‌ها باشند و به نوعی مستقل عمل کنند چون اکنون این دفاتر واقعا بدون هیچ بازدهی صرفا برای ماموریت‌های خارجی برخی افراد و هزینه‌ای هنگفت برای سازمان میراث فرهنگی فعال هستند درحالی که رایزنان فرهنگی و البته متخصصان توریسم که می‌توانند در سفارتخانه‌ها فعال باشند بیشتر و بهتر می‌توانند در این زمینه فعالیت داشته باشند. من طی بازدیدهایی که از برخی از این دفاتر داشتم واقعا بازدهی آنها منفی و بدون بهره است. در حال حاضر این دفاتر هیچ جایگاهی در جذب گردشگران ندارند و نمی‌توانند به خوبی سیاست‌ها را اجرا کنند.
