بررسی جایگاه و شرایط توسعه گردشگری ماجراجویانه در ایران و جهان
نویسنده: شیدا رمزی
صنعت گردشگری یکی از صنایع پررونق جهان هم‌اکنون به عنوان منبع اصلی درآمد برخی کشورهای جهان مورد توجه سرمایه‌گذاران و دولتمردان قرار گرفته است، به نوعی که برخی از کشورها روی درآمد حاصل از این نوع سفر و تفریح حساب ویژه‌ای باز کرده و برای هرچه بیشتر کردنش از هیچ کاری فروگذار نمی‌کنند، این در حالی است که این صنعت یا همان صادرات نامرئی خود به شاخه‌های متعددی تقسیم‌بندی و هر یک از آن شاخه‌ها متناسب با توانایی و استعداد منطقه هر سال تعداد کثیری را به خود جلب می‌کند.
یکی از زیرمجموعه‌های صنعت گردشگری که مدتی از است به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل سفر گردشگران تبدیل شده است را گردشگری مهیج یا هیجان‌انگیز می‌نامند، سفری که در آن سطح آدرنالین خون مسافران هرچه بالاتر برود بیانگر توسعه و رونق گردشگری منطقه خواهد بود .
این درحالی است که براساس تعریف بین المللی گردشگری ماجراجویان این نوع از گردشگری که بخش عمده‌ای از مسافران را به خود اختصاص داده است به سه بخش ویژه، یعنی گردشگری ماجراجویانه معمولی، نیمه حرفه و حرفه‌ای تقسیم بندی می‌شود که متناسب با هیجان و خطرات موجود در این نوع گردشگری درنظر گرفته شده است. پرش از ارتفاع، قایقرانی در رودخانه خروشان، شیرجه از ارتفاع ، چتربازی ، غواصی یا شهربازی‌های بزرگ همه و همه از این نوع گردشگری هستند که در گوشه و کنار جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال هر ساله در کشور بوسنی و هرزگوین مراسم پرش از روی پل به داخل رودخانه چند هزار نفر وارد این کشور می‌شوند و ایرلند هر ساله مسابقات شیرجه از ارتفاع داخل دریا نیز فعالیت می‌کند. براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، این نوع گردشگری را می‌توان به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل سفر گردشگران در نظر گرفت و تقریبا 35 درصد از انگیزه‌های سفر در سال 2014 بوده است.
هنوز با استانداردهای جهانی فاصله داریم
اما ایران با توجه به جاذبه‌های مختلف طبیعتی و قابل استفاده در این زمینه هنوز فاصله زیادی با اصول توسعه گردشگری دارد، چون این نوع گردشگری هنوز در ایران جایگاهی ندارد، در حالی که امکانات و پتانسیل‌های متفاوتی در این زمینه مهیاست.
در همین راستا دکتر احمدرضا شیخی، دبیر هسته علمی گردشگری منطقه سنگین و کارشناس گردشگری می‌گوید: به طور کلی گردشگری مهیج در ایران هنوز شناخته نشده است، چون سرمایه‌گذاری مناسبی در این زمینه رخ نداده است. به عنوان مثال تنها یک یا دو مورد سرمایه‌گذاری در زمینه رودخانه وحشی صورت گرفته، اما هنوز صدها فرصت در این زمینه پنهان مانده است.
این کارشناس گردشگری به پتانسیل‌های طبیعی کشور اشاره می‌کند و معتقد است که ایران فرصت‌های بیکرانی در زمینه گردشگری مهیج در اختیار دارد که می‌توانیم روی آنها حساب ویژه‌ای داشته باشیم که عبارتند از غارنوردی، پرواز با گلایدر، رودخانه وحشی و حتی ساخت شهرک‌های تفریحی مثل دیزنیلند در کشورهای مختلف که جزو یکی از مقاصد گردشگران است؛ اشاره کرد.
شیخی در ادامه می‌افزاید: همان‌طور که درباره گردشگری مهیج گفته شد ایران جایگاهی در این زمینه ندارد، اما به یک نکته توجه نشده که این نوع گردشگری علاوه بر توسعه ورود گردشگران، سرمایه‌هایی را هم راهی اقتصاد ایران خواهد کرد و فرصت‌های شغلی متعددی را به کشور هدیه خواهد داد، چون این نوع گردشگری با توجه به سودآوری فراوان برای بسیاری از سرمایه‌گذاران جذاب است. در این زمینه می‌توان به تورهای سافاری در صحرا اشاره کرد که در کشور امارات توانسته یکی از سوژه‌های اصلی گردشگران باشد، اما در ایران علی‌رغم وجود امکانات مشابه هنوز به دلیل عدم هماهنگی میان ارگان‌های مختلف بی‌استفاده مانده است، هرچند براساس آمار می‌توان از این روش ساعتی حدود 50 دلار به ازای هر گردشگر، کسب درآمد کرد.
دبیر هسته علمی گردشگری منطقه شینگن درباره تبلیغات انجام شده نسبت به این نوع گردشگری ایران نیز می‌افزاید: همه می‌دانیم گردشگری همانند صنایع دیگر نیازمند تبلیغات و بازاریابی است، اما اگر همین امروز از شما بپرسند چند نقطه از ایران امکان حضور در تورهای رودخانه خروشان است یا بزرگ‌ترین ترن هوایی ایران کجاست، شما ممکن است جواب مناسبی برای آن نداشته باشید، چون خبری از آنها ندارید، در حالی که کافی است درباره تورهای سافاری یا بالن‌سواری در کشور کوچکی چون امارات در دنیای مجازی جستجو کنید تا ده‌ها گزینه متفاوت را بیابید. هرچند نباید فراموش کرد در این زمینه تنها تبلیغات برای جذب گردشگران نیست بلکه باید برای جلب نظر سرمایه‌گذاران نیز تبلیغات مناسبی داشته باشیم.
وی ضمن تصریح اهمیت سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌افزاید: علی‌رغم سخنرانی‌های متفاوت مسئولان گردشگری در ایران که نسبت به استقبال از سرمایه‌گذاران صنعت گردشگری انجام شده، هنوز هیچ نشانه‌ای درباره ایجاد شرایط مناسب حضور سرمایه‌گذاران نداریم، چون در برخی موارد حضور سرمایه‌گذاران خارجی برای ساخت شهرک‌های گردشگری یا تفریحی به مشکل خورده، چون زمینه معافیت‌های گمرکی یا معافیت‌های مالیاتی در این نوع سرمایه‌گذاری اعمال نمی‌شود و از آنجا که این نوع گردشگری و سرمایه‌گذاری هزینه هنگفتی را می‌طلبد و سرمایه‌گذاران به دنبال فرصت‌های مناسبت با امنیت سرمایه‌گذاری هستند، بنابراین این ناهماهنگی باعث شده تا سرمایه‌های سرگردان در این زمینه آرام نگیرد.
از سوی دیگر محمد قره‌جانلو، یکی از سرمایه‌گذاران در زمینه گردشگری مهیج و پاراگلایدر معتقد است: ایران در صورت سرمایه‌گذاری در گردشگری مهیج می‌تواند سالانه پذیرای چند میلیون گردشگر ماجرا باشد، چون فرصت‌های گسترده‌ای در زمین و آسمانش در اختیار دارد به عنوان مثال کوه‌ها، غارها، آبشارها و دریاچه‌های ایران هر کدام می‌توانند عاملی برای جذب گردشگران ماجراجو باشد.
این فعال گردشگی مهیج در ایران به اهمیت حضور اسپانسرهای مختلف در این نوع گردشگری اشاره می‌کند و می‌گوید: بطور کلی گردش مالی سفرهای ماجراجویانه و برگزاری اینگونه تورها سراسر جهان بسیار هنگفت است اما جابجایی سرمایه به واسطه حضور اسپانسرهای مالی در این نوع گردشگری از سوی سرمایه‌گذاران در این زمینه بسیار قابل ملاحظه‌تر از خود مسافران است چون گاهی ایجاد امکانات برگزاری تورهای گردشگری ماجراجویان نیازمند سرمایه‌گذاری های میلیارد دلاری است و این اسپانسرها هستند که توان سرمایه گذاری در این زمینه دارند تا فرصت‌های متعدد شغلی را به منطقه هدیه‌دهند و این مشکلی است که گردشگری ماجراجویانه ایران از آن رنج می‌برد.
قره‌جانلو به برگزاری مسابقات پرش از صخره در دریا (Cliff diving) در عمان اشاره می‌کند و می‌افزاید: برگزاری این مسابقات در این کشور کوچک حدود 700 هزار گردشگر را هرساله وادار به بستن چمدان‌هایشان برای شرکت در این مسابقات می‌کند و براساس اعلام سازمان جهانی گردشگری به ازای هر 9 نفر گردشگر یک فرصت شغلی ایجاد می‌شود که می‌توانید حساب کنید چه تعداد فرصت شغلی به این کشور هدیه داده می‌شود؟
این فعال گردشگری مهیج به فعالیت گسترده ترکیه و کشور روسیه در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: تور و مسابقات بالن‌سواری توانسته هر ساله این کشورها را به عنوان مقاصد اصلی به جهان گردشگری معرفی نماید، در حالی که ما فقط در ایران یکسری مسابقات پاراگلایدر برگزار می‌کنیم و با تلاش گسترده و رایزنی‌های متفاوت امسال توانستیم یک دوره مسابقات را برگزار کنیم و جایزه 3000 یورویی را از سوی یک اسپانسر خارجی دریافت کنیم و متاسفانه هیچ شرکت داخلی در این مسابقات حاضر به قبول هزینه‌ها نشد.
قره‌جانلو درباره کشورهای مطرح در این نوع گردشگری می‌گوید: ایرلند، انگلستان، آفریقای جنوبی، آمریکا، مالزی، تایلند و برخی از کشورهای اروپایی در این زمینه سرمایه‌گذاری گسترده‌ای کرده‌اند و ایران هم توانایی سرمایه‌گذاری در این زمینه را به دلیل تمام امکانات جغرافیایی در اختیار دارد.
وی در پایان به امکانات موجود در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: برگزاری تورهای اسکی، غارنوردی، قایقرانی، صحرانوردی، سافاری و رالی، پاراگلایدر و بالن‌سواری از جمله توانمندی‌های ایران در این گونه گردشگری است، اما یکی از مشکلات ایران به غیر از سرمایه‌گذاری و تبلیغات مربوط به فراهم کردن نیروی امدادی متخصص در این زمینه و بیمه گردشگران است، چون حوادث و رویدادهای احتمالی در این نوع گردشگری نیازمند حضور امدادگران و پرسنل آموزش‌دیده است که هنوز در این مورد ضعیف هستیم و باید علاوه بر تمرکز در این نوع گردشگری، به حوادث احتمالی آن نیز اهمیت دهیم.
باکس
گردشگری ماجراجویانه براساس تقسیم بندی سازمان جهانی گردشگری به طور کلی به 3 دسته معمولی، نیمه حرفه‌ای و حرفه‌ای تقسیم‌بندی می‌شود که از کل آن، کمتر از 15 درصد در بخش فوق حرفه‌ای، 35 درصد در بخش نیمه حرفه‌ای و 50 درصد باقی در شرایط معمولی مثل غواصی و اسکی شرکت می‌کنند.
این در حالی است که عمده گردشگران ماجراجویان کمتر از 36 سال دارند و مقاصد گردشگری خود را بیشتر با استفاده از تجربیات دیگران و شبکه‌های اجتماعی انتخاب می‌کنند که عمده شبکه اجتماعی مورد استفاده آنها فیس‌بوک شناخته شده است.
در گزارش‌های تعیین شده از سوی این سازمان بین المللی کل درآمد گردشگری ماجراجویانه در سال 2013 میلادی ، 263 میلیارد دلار بوده است که این رقم تقریبا 69 درصد از کل درآمد گردشگری این سال را به خود اختصاص داده است و بیشترین رشد را کره جنوبی و چین به خود اختصاص داده است. این در حالی است که روند رو به رشد توسعه گردشگری ماجراجویانه در کل جهان سالانه معادل 7 درصد برآورد شده است.
طی این اطلاعات، متوسط هزینه‌ای که گردشگران معمولی در گردشگری ماجراجویانه پرداختند 897 دلار در سال 2012 بوده که نسبت به سال 2009 میلادی 24 درصد رشد داشته است در حالی که در آمریکای جنوبی گردشگران 1501 دلار پرداخت کرده‌اند.
از سوی دیگر در بخش حرفه‌ای گردشگری ماجراجویانه، گردشگران در اروپا 924 دلار هزینه کرده‌اند و شمال آمریکا برای هر گردشگر ماجراجویانه 875 دلار هزینه داشته و آمریکای جنوبی 1333 دلار.