دور دنیا با یک کلیک

بررسی جایگاه گردشگری مجازی در صادرات نامرئی ایران

نویسنده: عماد عزتی

مدت‌هاست صفر‌و‌یک‌های دنیای دیجیتال بسیاری از امور زندگی ما را به خود معطوف کرده و باعث شده تا بیش از پیش به آنها وابسته شویم بطوری که اکنون تصور عدم حضور آنها در زندگی شخصی ما برای هیچکس ممکن نیست و حتی نمی‌توانیم به اداره زندگی بدون آنها فکر کنیم این درحالی است که نقش همین صفرویک‌های مجازی حتی در برنامه‌ریزی سفرهای ما نیز پراهمیت شده و برای رسیدن به مقصد سفر بعدی به آنها وابسطه شده‌ایم و به قول معروف دور دنیا با یک کلیک آروزیی شد برای تمام چمدان به دست‌های سراسر دنیا.

از این رو کمتر از 2 دهه پیش تعریف جدیدی در صادرات نامرئی یا همان گردشگری به وجود آمد که گردشگری مجازی نام گرفت و بطورکلی این نوع گردشگری(e-tourism)  حضور در سرزمین دیجیتالی وب و مشاهده داده‌های صوتی، متنی و تصویری از دنیای فیزیکی پیرامون ما است و اکنون از مرحله رویاپردازی به حقیقتی غیر قابل انکار مبدل شده است.

در این نوع گردشگری مسافران با استفاده از تورهای مجازی و دنیای صفرویکی که بر اطلاعاتی مبتنی بر تصویر و صدا کار می‌کنند از کاخ موزه‌ها، اماکن باستانی جهان و بطور کلی تمام دیدنی‌های دهکده جهانی بازدید می‌کنند. کارشناسان معتقدند استفاده از این روش به خصوص تصاویر سه بعدی و موزیک یا  فیلم‌های کوتاه نه تنها جنبه سرگرمی برای علاقمندان گشت و گذار در سراسر جهان دارد بلکه در ایجاد انگیزه و بستن چمدان سفر در میان مسافران نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چون افراد هنگام بازدیدهای مجازی و درک بخشی از واقعیت اطرافشان در آن مقصد مورد نظر علاقمند خواهند شد تا سر از واقعیت آنجا نیز درآورند که دلیلی برای سفرآنهاست .

این درحالی است که مجریان تورهای مجازی معمولا عکس‌های انتخابی برای برگزاری اینگونه تورها را بسیار باکیفیت و با تمام جزییات آن مکان به نمایش می‌گذارند بنابراین تور مجازی عبارت است از ترکیبی از تصاویر، نماهای ۳ بعدی، نماهای پانوراما (۳۶۰ درجه)، ویدئو، صوت و … که یک فضای حقیقی را مدل سازی کرده و به کاربر امکان می‌دهد که در این فضا به صورت مجازی به گشت و گذار بپردازد و از محیط مجازی اطلاعات مورد نظر خود را کسب کنند.

هنوز ابتدای راه هستیم

اردشیر اروجی، مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه ریزی سازمان میراث فرهنگی و کارشناس گردشگری در این زمینه می‌گوید: ایران در زمینه گردشگری مجازی هنوز زیرساخت‌های لازم را نداشته و نتوانسته نظر گردشگران را در این زمینه به خود جلب کند. این درحالی است که گروهی در این زمینه فعالیت می‌کنند اما به جرات می‌توان گفت تعریف درستی از گردشگری مجازی در میان آنها  وجود ندارد چون هنوز هم شاهد بازاریابی‌های سنتی یا همان بروشورهای چاپی در اقصی نقاط کشورمان برای جلب نظر گردشگران هستیم حال آنکه در دنیای دیجیتال و عصر ارتباطات بسر می‌بریم.

این کارشناس گردشگری با اشاره به اینترنت به عنوان اصلی‌ترین ابزار در توسعه گردشگری مجازی می‌گوید: همه می‌دانیم اکثر گردشگران خارجی هنگام بازدید از کشورمان از سرعت پایین اینترنت یا عدم پوشش در برخی از سایت‌های باستانی گلایه دارند و این مشکل را به عنوان یکی از نارسایی‌های صادرات نامرئی کشورمان می‌دانند. درحالی که برخی از کشورها با استفاده از زیرساخت‌های مناسب در این زمینه گام‌های موثری برداشته‌اند و هم اکنون تمام دیدنی‌های منطقه مورد نظرشان را وارد دنیای مجازی کرده و در دسترس علاقمندان قرار داده‌اند.

به عنوان مثال کشور فرانسه امکان بازدید شبانه از موزه‌های معروف خود را برای گردشگران فراهم کرده و حتی برخی از جاذبه‌های شبانه خود را نیز به صورت آنلاین در صفحات مخصوص قرار می‌دهد تا علاقمندان از هزاران کیلومتر دورتر امکان بازدید از آنها داشته باشند. اما به عقیده اروجی مهمترین موضوع در گردشگری مجازی صرفا تهیه برنامه‌ها یا فایل‌های بازدید از مناطق گردشگری نیست چون امکانات بسیار متعددی در این نوع گردشگری باید مهیا شود تا صنعت گردشگری مجازی واقعا براساس تعاریف علمی و بین المللی خود در این زمینه قرار گیرد .

از سوی دیگر این کارشناس گردشگری می‌افزاید: اگر به کشورهایی که در این زمینه پیشرفت چشمگیری داشته اند بنگریم درخواهیم یافت  گردشگران علاقمند به سفر در این کشورها از دریافت ویزا گرفته تا حتی انتخاب صندلی هواپیما یا قطار و رزرو میز شام را قبل از سفر به آن منطقه ازپشت میزکارشان می‌توانند انتخاب کنند؛ این یعنی گردشگری مجازی که تمام امکاناتش از همان صفر و یک‌ها مجازی نشات خواهد گرفت؛ نه ایران که علی رغم وجود جاذبه‌های گسترده تاریخی و طبیعی هنوز امکانات اولیه بازدید مجازی برای بسیاری از آنها فراهم نشده و بسیاری از موزه‌های معروف و تاریخی ما هیچ یک از این امکانات را در اختیار ندارند.

این درحالی است که مهسا مطهر کارشناس گردشگری و فعال صنعت گردشگری در این زمینه نیز می‌گوید: همانطور که می‌دانیم ایران هنوز تا رسیدن به استانداردهای فاصله بسیاری داشته و باید درباره آن فعالیت دوچندان داشته باشد چون درصورت عقب افتادگی در این نوع از گردشگری علی رغم وجود جاذبه‌های گردشگری فراوان در کشورمان شاهد انتخاب ایران به عنوان مقصد گردشگری از سوی مسافران در دنیای کنونی نخواهیم بود چون نه تنها منابع اطلاعاتی از ایران بخصوص در دنیای مجازی بسیار کم است بلکه آنها نمی‌توانند سفرشان را از این طریق مدیریت کنند.

مطهر با اشاره به ضعف بسیار مشهود در موزه‌ها و مناطق باستانی کشورمان از نظر وجود سیستم‌های اینترنت برای دسترسی گردشگران به اطلاعات مورد نیازشان قبل از بستن چمدان‌ها می‌گوید و می افزاید: همه می‌دانیم اکنون بخش عمده‌ای از گردشگران بین المللی با استفاده از دنیای مجازی سفرهایشان را مدیریت می‌کنند و در بسیاری از موارد تنها با استفاده همین اطلاعات است که سر از مراکز باستانی در خواهند آورد در حالی که ایران هنوز مقصد مجازی ناشناخته‌ای برای گردشگران بین المللی است و نمی‌توانند روی اطلاعات موجود دنیای مجازی درباره ایران حساب باز کنند. درحالی که امروزه گردشگران معمولا قبل از اینکه ورود مقصد گردشگری خود از طریق دنیای مجازی و استفاده از نرم‌افزارهای مختلف شروع به گشت و گذار در آن منطقه می‌کنند تا علاوه بر آشنایی ذهنی از آن جا بتوانند از آداب و سنن نیز اطلاعات مفیدی به دست آورند و هنگام سفر اطلاعات تکمیلی را دریافت کنند به عنوان مثال اگر همین امروز شما قصد سفر به پاریس، استکهلم، لندن یا دیگر شهرهای مهم جهان داشته باشید می‌توانید بااستفاده از این نوع نرم افزارها در اکثر خیابان‌های این شهرها به صورت مجازی قدم بزنید و تک تک مغازه‌ها را ببینید یا حتی گالری‌هایی که در طول سفرتان قصد بازدید از آنها را دارید علامتگذاری کرده و بلیت تهیه نمایید اما این امکان در ایران هنوز مهیا نیست و گردشگران واقعا اطلاعات مناسبی ندارند.

وی به ضعف قابل لمس موزه‌های ایران در صنعت گردشگری مجازی نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: جای تردید نیست دیدن آثار تاریخی و باستانی در برخی از موزه‌ها می‌تواند سبب رونق حضور گردشگران در آن موزه بشود اما نباید فراموش کرد که ممکن است فرصت محدود برخی از گردشگران در مقصد سفرشان نیز باعث شود تا این امکانات یعنی بازدیدهای شبانه به کیفیت سفرهایشان بیافزایدهرچند این بازدیدها نیز برای موزه‌ها درآمدزاست چون گردشگران مجازی حتی در ساعات غیر اداری که قصد بازدید از موزه را دارند باید هزینه این بازدید را بپردازند.

این فعال عرصه گردشگری ضعف موجود نظام گردشگری ایران بخصوص در صنعت گردشگری مجازی را اینگونه توصیف می‌کند که بیشتر فعالیت های انجام شده از سوی برخی شرکت‌ها صرفا برای ساخت و به تصویر کشیدن برخی از اماکن گردشگری ایران است درحالی که هنوز این نرم افزارها آنلاین بسیار کم و محدود هستند درحالی که اکثر شهرهای مدرن و گردشگر پذیر در سراسر جهان برای گردشگران خود یک شهرمجازی کامل مهیا کرده‌اند تا علاوه بر واقعیت امروز از گذشته‌های مجازی خود نیز حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند .

مهسا مطهر با اشاره به اهمیت گسترش گردشگری مجازی در جلب نظر گردشگران به گوشه‌وکنار جهان نیز می‌گوید: شاید همه تصور کنیم این نوع گردشگری صرفا برای استفاده و کاربری افراد  جهت دریافت اطلاعات قبل از ورود به منطقه‌ای خاص از جهان است اما نباید فراموش کنیم این نوع امکانات یا همان گردشگری مجازی می‌تواند انگیزه برای سفر نیز باشد چون همانطور که می‌دانیم براساس آمارهای ارایه شده از سوی سازمان گردشگری جهانی تقریبا 65 درصد از گردشگران امروزی مقصد گردشگری خود را از طریق دنیای مجازی انتخاب می‌کنند و براساس نظرات دیگران و توصیف آنها از مقصدشان تصمیم می‌گیرند. اما این پایانکار نیست چون این نوع گردشگری می‌تواند زوایای پهنانی از دیدنی‌های گردشگری جهان را به تصویر بکشد بخصوص در زمینه گردشگری ماجراجویانه چون بسیاری از گردشگران ماجراجو به دنبال دست‌یابی و تجربه ناممکن‌ها هستند.