اینجا تهران همه جا امن و امان است
اگر اهل سفر هستید و به دنبال یافتن و دیدن تازه‌های جهان، جای تردید نیست به مناظر و طبیعت بکر کشورهای مختلف علاقه‌مند باشید و هرچند وقت یک بار سری به ناشناخته‌های اقصی نقاط جهان می زنید. هرچند نور خورشید در این گشت و گذار جزو ملزومات است، اما تاریکی شب هم برای خود دنیای دارد که سوژه برخی سفرها و گلگشت های ماجراجویان سراسر جهان است، بخصوص اگر پای گردشگری یا همان صادرات نامرئی به میان آید.
تبلیغات گردشگری همیشه از مناظر زیبا و پرنور سخن می‌گوید و به گرمای خورشید و سواحل زیبا یا درخشش دانه‌های برف در زمستان اشاره می‌کند، اما یک یا دو دهه است که فعالان عرصه گردشگری پی به فرصتی مناسب برای پول درآوردن آن هم از سیاهی شب افتاده‌اند.
کارشناسان صنعت گردشگری، آرامش شب را به عنوان صندوقچه‌ای پر از الماس تشبیه کرده‌اند که صنعت گردشگری می‌تواند به میزان دلخواه از آن داشته و مال خود کند، چون رقیب دیگری در کار نیست و هرچه هست مربوط به شاخه‌های مختلف صادرات نامرئی خواهد بود.
پاریس، رم، نیویورک، ونیز، فرانکفورت، سئول و توکیو در شب می‌درخشند و غرق در شادی با گردشگران، تاریکی شب را به درخشش خورشید می‌رسانند.
رستوران‌ها، گالری‌ها، مراکز خرید شبانه همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا گردشگران دست به جیب شوند و هزینه کنند و از اوقات خود لذت ببرند. باربارا واتسون، یکی از فعالان عرصه گردشگری نیویورک درباره گردشگری شبانه می‌گوید: درخشش نور تابلوهای تبلیغاتی و بیکاری مردم، بهترین فرصت پول درآوردن است به عقیده وی بسیاری از تورهای شبانه سودآورتر از تورهای روزانه هستند.
خوردن شام روی عرشه قایق شناور در دریا و دیدن درخشش شهر یا دیدن نورپردازی‌های بسیار زیبا همه و همه می‌توانند فرصتی برای جذب گردشگران خسته از تفریحات روزانه باشند.
وی به این نکته اشاره می‌کند که خدمات شبانه همواره گران‌تر از خدمات گردشگری روزهاست، بنابراین هرگز نباید از این فرصت طلایی غافل شد.
اما در ایران و بخصوص تهران که به شب‌هایش معروف بوده ، چه خبر است؟ به عقیده بسیاری از فعالان صادرات نامرئی درباره گردشگری شبانه تهران فقط می‌توان گفت « اینجا تهران است و همه جان امن و امان است.»
به گفته این دست اندرکاران گردشگری براساس قوانین وضع شده از سوی دولت، بسیاری از اصناف نیمه‌شب مجبور به تعطیل کردن هستند و راهی خانه می‌شوند، حال آنکه این زمان بهترین فرصت درآمدزایی از گردش‌های شبانه گردشگران خارجی و داخلی است.
محله های قدیمی ، پارک ها ، سینماها و حتی سالن های غذاخوری همه جزو مناطق گردشگر پذیر تهران هستند که با تاریک شدن هوا چراغ کسب و کار آنها نیز خاموش می شود.
«رضا درستکار»منتقد سینما معتقد است: «اگر بر اساس استانداردهای جهانی به مقوله فعالیت سالن‌های سینما و تئاتر تا پاسی از شب بنگریم، متوجه می‌شویم که این مهم باید در تهران نیز محقق شود اما در حال حاضر به دلیل اتفاقات و عادات غیر متعارفی که وجود دارد، تمام اماکن و اصناف تنها تا 12 شب می‌توانند فعالیت کنند و پس از این زمان باید تعطیل شوند.»
این منتقد سینما، نبود مدیریت صحیح در حوزه گردشگری ، آشنا نبودن مسئولان با چنین جاذبه‌های شهری، نبود برنامه روشن و هدفمند را دلیل توسعه نیافتن گردشگری به واسطه سالن‌های سینما و تئاتر دانست و گفت: «سالن‌های سینما و پردیس‌های سینمایی این قابلیت را دارند تا زندگی را به شبهای تهران باز گردانند. این درحالی است که سرانه مراجعه به سینما در سال جاری نسبت به سال گذشته کم شده و این وظیفه مسئولان است که پردیس‌ها را به محل زندگی مخاطبان نزدیکتر کنند.»
درستکار با اشاره به 4 پردیسی که در حال حاضر در تهران فعال هستند یادآور شد: «در شهری با بیش از هشت میلیون نفر جمعیت باید توزیع درستی درخصوص مکان‌های گردشگری و سالن‌های سینما شکل گیرد چراکه این حلقه مفقوده نیازهای فرهنگی کشور است.»
توسعه و رونق و به روز کردن سالن‌های سینما و افزایش زمان فعالیت آنها در شب می‌تواند گامی در جهت توسعه گردشگری شبانه باشد.
مهسا مطهر، مدرس دانشگاه و فعال عرصه گردشگری ضمن تاکید بر رونق گردشگری شبانه در بسیاری از شهرهای معروف و گردشگرپذیر جهان می‌گوید: تهران علی رغم جاذبه‌هایی که در اختیار دارد، شب‌ها به شهری بدون روح تبدیل می‌شود، چون همه باید به خانه‌ها بروند و گردشگران هم که تازه از گشت بعدازظهر خود بازگشته‌اند نیز به رختخواب خواهند رفت.
وی می‌افزاید: این اتفاق یعنی از دست دادن فرصتی طلایی برای رونق رستوران‌ها و برخی گالری‌ها یا حتی مراکز خرید، چند ساعتی که می‌تواند به اندازه کل فروش روزانه این اماکن سودآور باشد و گردشگران را راضی به اقامتگاه خود هدایت کند.
این فعال عرصه گردشگری در این زمینه می‌افزاید: هم‌اکنون ما هنگام برگزاری تور برای خارجی‌ها پس از یک کنسرت موسیقی سنتی یا بازدید از برج میلاد حدود ساعت 12 شب راهی هتل می‌شویم که متاسفانه بسیاری از گردشگران از این شرایط ناراضی هستند و از تفریحات شبانه تهران گلایه دارند.
به عقیده این کارشناس گردشگری، گاهی اوقات حتی با یک نورپردازی بسیار ساده می‌تواند ساعت‌ها از گردشگران درآمد کسب کرد و آنها را سرگرم کرد، اما دریغ از این اتفاق که گردشگری شبانه تهران هم‌اکنون از آن محروم است.
آرش نورآقایی هم به عنوان یکی از فعالان گردشگری، فرصت از دست رفته گردشگری شبانه تهران یا حتی دیگر شهرهای گردشگرپذیر را به عنوان معضلی برای توسعه گردشگری ایران می‌داند و می‌گوید: با توجه به صنعتی شدن زندگی و گرفتاری‌های روزانه، همه‌ساله در برخی کشورها مثل کره جنوبی مراکز خرید شبانه دایر شده که از بیکاری مردم بخوبی استفاده می‌کند. در این مراکز که از ساعت 10 شب تا 4 بامداد فعال هستند، هرآنچه که مردم نیاز دارند، ارائه می‌شود و علاوه بر ساکنان محلی، بسیاری از گردشگران شب‌زنده‌دار را به خود جلب می‌کند. رستوران‌ها، فروشگاه‌های لباس و بسیاری از مغازه‌های این بازارها از رونق خوبی برخوردار هستند و از وقت مرده شب بخوبی استفاده می‌کنند.
از سوی دیگر «نصرالله حدادی» پژوهشگر میراث فرهنگی، معتقد است، بخش اعظم بافت های تاریخی از فضایی مرده و سکنه ای غیر ایرانی تشکیل شده به گونه ای که امکان ایجاد گردشگری شبانه در آن ها نزدیک به صفر است.
او می گوید: با توجه به وضعیتی که بافت های تاریخی ایران به خصوص بافت تاریخی تهران دارد امکان گردشگری شبانه در آن ها به هیچ وجه امکانپذیر نیست. چراکه با تغییر مناسبات و تعاملات فرهنگی و اجتماعی نوع و شیوه زندگی هم در این مناطق به کلی دگرگون شده و این مناطق را از جریان زندگی عادی خارج کرده است.
اما «سعید فلاح فر» کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی، گردشگری شبانه و امنیت در بافت های تاریخی را دو عامل جدایی ناپذیر می داند و می افزاید: امنیت موضوعی است که اهمیت آن در بافت های تاریخی به ویژه شب ها دوچندان می شود. بافت های تاریخی به هزار و یک دلیل ارزانترین مناطق شهر محسوب می شود و همین عامل سبب تجمع افرادی می شود که به خاطر وجود مشکلات اقتصادی، ساختارهای فرهنگی متفاوتی هم دارا هستند. غالب این افراد را معمولا مهاجران و افرادی تشکیل می دهد که از جایگاه قانونی و تعلقات فرهنگی به شهر بی بهره اند.
فلاح فر اعتقاد دارد، باید به معضل بافت های تاریخی نگاهی فرهنگی انداخت چراکه ارزش های اقتصادی و فرهنگی بافت ارتقا نیابد و به جایگاه واقعی خویش بازنگردد مردم عادی حتی نمی توانند در روز روشن در این مناطق قدم بزنند چه رسد به گشت ها و تورهای شبانه!
این درحالی است که آنطور که در مستندات تاریخی از جمله خاطرات عبدالله مستوفی و سعید نفیسی آمده است تهران تا دوره قاجار شاهد گردشگری های شبانه بود. تهران دوره قاجار نور و روشنایی نداشت اما هویت داشت. حدادی می گوید: وقتی ماه رمضان فرا می رسید مردم تا نیمه های شب خرید می کردند به حسینیه ها می رفتند چراکه امنیت و هویت حرف اول را می زد اما حالا با روشنایی پروژکتورهای قوی هم نمی توان زندگی شبانه را در شهر احیا کرد.
علی اصغر ابراهیمی رییس اتحادیه رستوران داران تهران با تاکید بر آنکه نه تنها رستورانداران به ادامه فعالیت تا پاسی از نیمه شب علاقه‌مند هستند بلکه مشتریان بسیاری نیز وجود دارد که علاقه‌مند هستند در زمان‌های مختلف به رستوران‌ها مراجعه کنند .
او در توضیح دلایل عدم فعالیت رستوران‌ها بعد از ساعت 12 شب گفت: «با وجود آنکه شب گردی و پیاده روی در شبهای تابستان رونق یافته و در این زمان نیز گاه اتفاق می‌افتد که مشتریان علاقه‌مند باشند تا برای خوردن غذا به رستوران بروند اما از آنجایی که رستوران‌دار باید برای ادامه فعالیت خود بعد از 12 شب، شیفتی جداگانه با حقوق و مزایا تعریف کند، به دلیل کمبود مشتری در شیفت شب این صرفه برای او وجود ندارد تا سه شیفت کاری را در رستوران مشغول به کار کند.»