صنعتی که به دل سرمایه‌گذار نچسبیده
شیدا رمزی
اغلب ما در طول روز حداقل یکبار قوطی روغن خوراکی در انواع مختلف را به دست گرفته و از آن استفاده می‌کنیم و معمولا در فهرست خرید همگی ما این محصول جای مخصوص به خود را اشغال کرده است. براساس آخرین آمار موجود درباره سرانه مصرف روغن نباتی در کشورمان می‌بینیم هر فرد ایرانی تقریبا 5/18 کیلوگرم روغن در طول سال مصرف می‌کند و همین آمار بیانگر آن است که احتمالا صنعتی پراز هیاهو و جنب و جوش در کشورمان شکل گرفته است، درحالی که می‌بینیم علی‌رغم این نیاز قابل توجه وابستگی ایران در این زمینه به خارج از مرزهایش به گفته برخی کارشناسان بیش از 95 درصد است و تنها 5 درصد به توانمندی‌های داخلی تکیه کرده و به قول معروف هنوز این صنعت به دل سرمایه‌گذارها نچسبیده.
حال سئوال اینجاست که مشکل چیست و چرا هنوز علی‌رغم پتانسیل‌های موجود در کشورمان صنعت تولید روغن یا همان روغنکشی خودمانی در ایران به جایگاه اصلی خود نرسیده است؟ فرصت امروز اینبار سری به صنعت روغنکشی زده تا علاوه بر انتشار مشکلات موجود راهنمایی مناسب برای علاقمندان به حضور در این صنعت نیز باشد.
تنها از 26 درصد ظرفیت استفاده کرده‌ایم
اکبر سبقتی، عضو هیات مدیره و دبیر انجمن صنفی صنایع روغنکشی ایران با اشاره به تعداد کارخانه‌های موجود در صنعت روغنکشی ایران به فرصت امروز گفت: بطور کلی تعداد واحدهای روغنکشی کشورمان 28 واحد است، اما این تعداد همگی فعال نیستند و برخی در شرف تاسیس و تعداد دیگری هم به دلیل مشکلات موجود در روبه تعطیلی هستند.
سبقتی در ادامه افزود: با توجه به دستگاه‌های نصب شده در این واحدها برآورد شده است ظرفیت تولید اسمی همگی آنها در صورت فعالیت صد در صدی، 4 میلیون و 600 هزار تن روغن باشد. درحالی که اگر به روند رشد تولید روغن در کشورمان توجه داشته باشیم می‌بینیم هنوز ظرفیت‌های خالی و قابل اتکایی در این زمینه وجود دارد که باید مسئولان نسبت به آن توجه داشته و زمینه‌های بهره‌برداری از آن در راستای ایجاد ارزش افزوده مناسب را ایجاد نمایند.
وی با اشاره به روند افزایش تولید روغن در ایران تصریح کرد: اگر به اسناد و مدارک موجود توجه داشته باشیم در خواهیم یافت طی سال 92 تنها 5 درصد از ظرفیت اسمی اعلام شده در کشورمان فعال بود و این میزان طی سال 1393 چیزی حدود 13 درصد رسید که رشد قابل قبول و مناسبی را تجربه کرده‌ایم. این درحالی است که صنعت روغنکشی ایران در سال 94 نیز توانست از 26 درصد از توان تولیدی خود بهره برده و به نفع اقتصاد ملی کشورمان فعالیت کند و هنوز بیش از 70 درصد ظرفیت خالی داریم.
این مقام صنفی ضمن تاکید بر رشد قابل توجه صنعت روغنکشی ایران گفت: روند رشد دوبرابری سالانه صنایع روغنکشی کشورمان بیانگر آن است که اگر بتوانیم در این زمینه سیاست‌گذاری‌های قابل قبول و اصولی داشته باشیم به سرعت با صد درصد توان تولیدی وارد بازار شده و زمینه صادرات و همچنین دست‌یابی به فرصت‌های قابل توجه اشتغالزایی را به اقتصاد ایران هدیه خواهیم داد، چون کشورهای اطراف ایران نیازمند دریافت خدمات و محصولات هستند.
وی با اشاره به حجم سرمایه‌گذاری انجام شده در صنعت روغنکشی ایران تصریح کرد: با توجه خطوط تولید و همچنین تجهیزات نصب شده در کارخانجات کشور رقمی بیش از 1000 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در این صنعت انجام شده است که در شرایط فعلی و با توجه به افق‌های تازه اقتصادی مقابل ایران لازم است از این حجم سرمایه‌گذاری به نحوی در اشتغالزایی و همچنین به حرکت درآمدن چرخ اقتصاد کشورمان استفاده بهینه شود.
سبقتی معتقد است اگر مسئولان با ایجاد شرایط مناسب و البته حمایت‌های اصولی از صنعت روغنکشی کشورمان بتوانند زمینه تولید یکصد درصدی این صنعت را فراهم کنند، روغنکشی در ایران سه هزار نفر شغل مستقیم و همچنین نزدیک به 10 هزار فرصت شغلی غیر مستقیم را فراهم خواهد کرد. بنابراین لازم است با بازنگری در قوانین و مقررات گذشته متناسب با توان تولیدی و همچنین نیازهای بازار شرایطی فراهم شود که کارخانجات روغنکشی کشورمان به جایگاه مناسب اقتصادی خود دست‌یابند.
دبیر انجمن صنفی صنایع روغنکشی ایران مهمترین تهدید صنعت روغنکشی ایران را واردات بی‌رویه کالاهای ساخته شده دانست و افزود: طی سال‌های گذشته با توجه به سیاست‌های غیر اصولی یا به نوعی بی‌توجهی مسئولان به صنعت روغنکشی کشورمان ورود بی‌رویه کالاهای واسطه‌ای باعث شده تا بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در این صنعت به حالت نیمه تعطیل یا تعطیل درآمد و توان ایجادگردش مالی مناسب با درنظر گرفتن سطح سرمایه‌گذاری انجام شده را در اقتصاد کشورمان نداشته باشد.
موارد خاص هنوز توجیه‌پذیر نیست
این مقام صنفی با این توضیح که سرمایه‌گذاری در موارد خاصی تولید روغن از دانه‌های خاصی مثل هسته‌انگور، کنجد، کتان یا ... متفاوت از تولید انبوه یا صنعتی روغن با روش حلال است گفت: هنوز ظرفیت‌های خاص سرمایه‌گذاری در روغنکشی ایران ناشناخته باقی مانده و به دلیل نبود تقاضای داخلی یا دست‌یابی به بازارهای خارجی امکان سرمایه‌گذاری عمده در آنها نیست. به صورتی که علی‌رغم وجود برخی پتانسیل‌های تولیدی در این بخش مثل هسته‌انگور یا دیگر دانه‌های روغنی هنوز سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این زمینه انجام نشده و بیشتر به صورت سنتی، گروهی مشغول به فعالیت‌های اقتصادی کوچک هستند.
وی ناشناخته بودن برخی از انواع محصولات در ایران را نبود تقاضا در بخش‌های بالادستی آن عنوان کرد و افزود: شاید در برخی از موارد صحبت از تولید روغن‌های خاص مثل هسته انگور، کنجد یا دیگر موارد شده باشد اما درباره همین روغن هسته انگور لازم است بدانیم ایران در بخش‌های بالا دستی این محصول هنوز تولیدی ندارد که صنعت روغنکشی بتواند نسبت به آن سرمایه‌گذاری توجیه‌پذیر اقتصادی انجام دهد. به عنوان مثال اگر تولید روغن هسته انگور در برخی از کشورها رواج داشته و اکنون زمینه تولید انبوه آن فراهم شده به دلیل این است که صنعت تولید برخی نوشیدنی‌های غیرمجاز ایران در آن مناطق بسیار گسترده است و تفاله باقی مانده از آن در واقع خوراک صنعت روغنکشی خواهد شد. درحالی که در کشورمان صنعت تولید این نوع نوشیدنی هیچ جایگاهی نداشته و بیشتر انگور تولید شده تاکستان‌های ایران به صورت تازه خوری مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس نباید انتظار داشته باشیم در این نوع موارد خاص که بسیار هستند، سرمایه‌گذاری قابل توجهی انجام شده باشد.
این مقام صنفی در ادامه افزود: البته مورد یاد شده تنها یک بخش معادله است چون، همانطور که می‌دانید بحث تولید و فروش در صنایع مختلف دارای دو بخش عمده عرضه و تقاضا است که در این زمینه نه تنها مشکلات تامین مواد اولیه برای تولید در کشورمان کاملا مشهود است اما با توجه به قیمت بالای برخی از این نوع روغن‌ها هنوز تقاضای قابل ملاحظه‌ای هم از سوی صنایع یا خریداران معمول نیست تا سرمایه‌گذاران تشویق به استفاده از فرصت‌های موجود شوند.
بیش از 90 درصد وابستگی داریم
اکبر سبقتی با تاکید بر رعایت اصول اقتصاد مقاومتی به فرموده مقام معظم رهبری در صنایع مختلف از جمله صنعت روغنکشی ایران به خبرنگار ما گفت: اکنون بیش از 90 درصد به خارج از ایران بخصوص در بخش روغن و کنجاله وابسته‌ایم درحالی که در میزان تولید دانه‌های روغنی و همچنین امتیازهای موجودکشور را در نظر داشته باشیم می‌توانیم این میزان وابستگی را به حداقل خود رسانده و اجازه دهیم با سرمایه‌گذاری اصولی در صنعت روغنکشی دو هدف همزمان اقتصادی در راستای اجرای سیاست‌های اقتصادی مقاومتی به بار بنشیند. چون اگر صنعت روغنکشی ایران براساس ظرفیت اسمی خود فعال شود ناخودآگاه بحث واردات خوراک دام هم کاهش یافته و در نهایت دوبخش به ارزش افزوده بالاتری دست خواهد یافت.
این مقام صنفی با اشاره به برنامه ده‌ساله وزارت کشاورزی در دهه هشتاد افزود: اگرچه در آن دوران برنامه مناسبی برای توسعه صنعت روغنکشی کشور و 75 درصد خوداتکایی آن از سوی وزارت جهاد کشاورزی و برخی دیگر از نهادها تدوین شده بود اما با تغییر دولت پس از آن این برنامه به دست فراموشی سپرده شد و اکنون دوباره صحبت‌هایی برای اجرایی شدن مجدد آن پیش آمده که جای امیدواری است.
ورود موقت، اصلی‌ترین صادرات بوده است
سبقتی بحث صادرات در این صنعت صرفا به صورت ورود موقت دانست و گفت: با درنظر گرفتن اینکه ظرفیت تصفیه روغن ایران چیزی نزدیک به 5/3 میلیون تن و تنها نیمی از آن برای مصرف داخلی اشغال می‌شود آن دوره که ارز در کشورمان تک نرخی بوده برخی از کارخانه‌ها با توجه به ظرفیت خالی خود اقدام به واردات موقت کالا با استفاده از قوانین موجود گمرکی کرده و پس از انجام فرآیند تصفیه دوباره محصول را به مقاصد از پیش تعیین شده یا مشتریان خود تحویل می‌دادند که پس از چند نرخی شدن قیمت ارز این روش هم غیر اقتصادی شد و اکنون به آن توجهی نمی‌شود.
وی تصریح کرد: اگر قیمت ارز در ایران به صورت تک نرخی تعیین شد زمینه رانت و همچنین واردات کالاهای ساخته‌شده یا کنجاله در این صنعت محدود خواهد شد و رقابت ایجاد شده باعث ایجاد رونق مناسبی در صنعت روغنکشی خواهد بود که امیدواریم مسئولان به این نکته مهم توجه داشته باشند و این نکته را توجه کنیم که کشورهای اطراف ما اغلب نیازمند واردات کالا هستند و می‌توانیم با استفاده از این ظرفیت موجودزمینه مناسبی برای اشتغال هموطنان خود فراهم کنیم نه اینکه با واردات محصول نهایی یا ساخته شده به رونق اشتغال در آرژانتین، هندوستان یا برزیل کمک کرده باشیم.