کارشناسان: هتلداری ایران تا اطلاع ثانونی تعطیل است

نگاهی به معضلات و مشکلات صنعت هتلداری ایران

صنعت گردشگری بین المللی نزدیک به نیم قرن است که فکر بسیاری از فعالان این عرصه بخصوص دولت ها را به عنوان صنعتی پرسود  رو به رشد به خود جلب کرده است. درآمد بسیار مناسب حتی در دوران رکود اقتصادی، رشد و توسعه سریع از عواملی بوده که آن را به صادرات نامرئی در دنیای تجارت مشهور کرد تا بیشتر مورد توجه قرار گیرد .

اگرچه از ابتدای پیدایش آن در دهکده جهانی، بخش خصوصی به عنوان اصلی ترین متولی گردشگری در رشد و توسعه صادرات نامرئی نقش آفرینی کرد و دولتی ها فقط سیاست کلان را در این زمینه پایه ریزی کردند؛ اما متاسفانه با پایان یافتن کار دولت دهم و روی کار آمدن دولت یازدهم تازه بحث خصوصی کردن گردشگری در ایران به عنوان یکی از کشورهای پرجاذبه گردشگری جهان بطور جدی مطرح شد و اما و اگرهای بسیاری را به میان آورد.

با مطرح شدن این موضوع بسیاری از فعالان عرصه گردشگری در شاخه های مختلف تفریحی، اقامتی و آژانس های مسافرتی اظهار نظر کردند و راهکارهایی در این زمینه ارایه دادند. اما  صنعت هتلداری ایران به عنوان یکی از اصلی ترین صنف های درگیر گردشگری به دلیل مشکلات فراوانی هنوز نتوانسته به عنوان بخشی کاملا خصوصی روی پای خود بایستد و مطابق استانداردهای جهانی گام بردارد. به همین دلیل کسب و کار اینبار سعی کرده تا علاوه بر حمایت خصوصی سازی در صادرات نامرئی از چالش های پیش روی هتلداری ایران که ریشه چندین ساله دارد بگوید.

به عقیده برخی از فعالان این عرصه مشکل بخش گردشگری ایران بخصوص در بخش اقامتی معضلی نیست که مربوط به یکی دوسال اخیر باشد بلکه یک بیماری مزمن است که طی سه دهه گذشته کالبد گردشگری کشورمان را فاسد کرده است. در بسیاری از کشورهای گردشگرپذیر تئوریسن ها در این زمینه منابع درآمدزایی گردشگری را در بخش های ویژه و امکانات خاص و انحصاری کشورها جستجو می کنند و امکان استفاده علاقمندان را در آن موارد بخصوص فراهم می کنند.

به عنوان مثال دریا، صحرا، کوه ، آسمان پرستاره ، آثار باستانی ، تنوع آب و هوایی، طبیعت یا هزاران هزار مورد که برای گردشگران جذاب است را با بهترین روش های ممکن و البته با هزینه کم به دنیای گردشگری معرفی و نظر علاقمندان را به آن جلب می کنند، در حالی که کشور ما با برخورداری از وسعت و شرایط متنوع اقلیمی و فرهنگی منحصر بفرد منطقه به علت عدم توجه و برنامه ریزی در گردشگری عملا به صورت یک پدیده ناشناس در این صنعت باقی مانده است و کشورهای همسایه با اندک امکانات فرسنگ ها از ایران فاصله گرفته اند.

کارشناسان می گویند در مورد مراکز اقامتی و هتل ها عواملی متعددی باعث ضعف هتلداری ایران مطرح است و می توان اینگونه از آنها یاد کرد و گفت : پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در سه مرحله صدمات جبران ناپذیری به بدنه هتلداری ایران وارد شد که آثار آن هم اکنون گریبان گردشگری کشورمان را گرفته است . ابتدای پیروزی انقلاب برخی افکار و تندروی ها باعث شد تا هتل ها به عنوان اماکنی اشرافی و طاغوتی معرفی شوند و بطور کامل فراموش شده و مورد بی توجهی کامل قرار گیرند ، پس از آن در دوران جنگ تحمیلی نیز به دلیل مشکلات اقتصادی و تحریم ها هتلداری ایران و زیر ساخت هایش ضعیف تر شد و بطور کلی به حاشیه رانده شد . اما ضربه نهایی در دهه هفتاد با مدیریت های سلیقه ای مسئولان به صنعت هتلداری ایران زده شد و هتل ها را به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه گردشگری کاملا از رونق انداخت و از نظرها حذف کرد.

توسعه ای که هتلداری را ورشکست کرد

به عقیده بسیاری از فعالان عرصه هتلداری اگرچه در اوایل دهه هفتاد شمسی بسیاری از مسئولان از توجه ویژه به صنعت گردشگری سخن گفتند و برنامه های گوناگونی ارایه دادند اما همین تنوع برنامه های نامناسب با شرایط واقعی این صنعت ، در کشورمان باعث شد تا مشکلات در شاخه های مختلف گردشگری از جمله بخش اقامتی بیشتر خودنمایی کند و مدیریت سلیقه ای متولیان امر، هتلداری ایران را به سمت شرایط کنونی سوق داده و در نهایت فلج کرد.

شاید یکی از دلایلی که در بیشتر مواقع برنامه های  مدیران در حوزه گردشگری نتیجه درستی نمی دهد این است که ابراز نظرات شخصی و غیر کارشناسی در این زمینه صورت می گیرد و هیچ وقت از تجربه یا ایده های بخش خصوصی در تصمیم گیری های کلان استفاده نشده است.

در این زمینه می توان به صدور متعدد پروانه ساخت و بهره برداری هتل ها در مناطق مختلف کشور مثل مشهد مقدس یا کیش و قشم اشاره کرد ، محمدقانعی یکی از فعالان عرصه هتلداری در مشهد مقدس می گوید: در این دوره سازمان های متولی گردشگری در ایران بدون هیچ آمارگیری یا مطالعه در شهر زیارتی مشهد فقط با شعار رشد و توسعه صنعت گردشگری اقدام به صدور مجوز فعالیت هتل، هتل آپارتمان ، مهمانسرا و ... کردند که این موضوع بسیاری از سرمایه ها را با رویای رونق اقتصاد گردشگری وارد هتلداری کرد و زمینه ساز حضور غیر حرفه ای ها در عرصه هتلداری مشهد شد .  طی این تصمیمات عجولانه به یکبار ظرفیت اقامتی مشهد یا بطور کلی در ایران چند برابر شد اما زیرساخت های مناسب در اختیار آنها نبود و ورود مسافر به منطقه متناسب با مراکز اقامتی موجود این شهرها نشد و پدیده شوم تورزدن میهمان از دیگر هتل ها به میان آمد که به عقیده این فعال عرصه هتلداری، تورزدن میهمان سمی مهلک برای هتلداری ایران شد.

نرم افزار یا سخت افزار مساله این است!

عبدالنبی طلوع کارشناس صنعت هتلداری می گوید : بطور کلی هتلداری در سراسر جهان به دو بخش تقسیم می شود که بخش اول سخت افزاری صنعت هتلداری شامل مباحثی چون طراحی هتل، مبلمان ، دکوراسیون هتل و مسائل از این قبلی است و بخش دوم نرم افزاری نیز مانند نیروی انسانی و نحوه تعامل با خدمات گیرنده را شامل می شود.

به عقیده وی ایران در بخش اول تقریبا همگام با جامعه جهانی حرکت کرده ولی در بخش دوم یعنی نرم افزاری یا مدیریت علی رغم حضور تعداد زیادی از فارغ التحصیلان رشته هتلداری در کنار کارشناسان مجرب، مدیریت سنتی هتلداری ایران دچار ضعف و ناتوانی عمده است.

از سوی دیگر فرید جواهری مدرس دانشگاه فردوسی مشهد نیز در باره ضعف هتلداری ایران می گوید: مشکلات نرم افزاری از مهمترین ضعف های هتلداری کشورمان است. به عقیده این کارشناس گردشگری ایران دارای بهترین امکانات و سخت افزار در این زمینه است که گاهی حتی از کشورهای پیشرفته در صنعت گردشگری همسایه خودش نیز جلوتر بوده اما مهمترین معضلی که هتلداری ایران را زمینگیر کرده است مشکل نرم افزاری یا همان مدیریتی است.

جواهری در ادامه می افزاید کار هتل نباید فقط فروختن صبحانه یا اتاق باشد بلکه هتلدار با استفاده از سیستم های نوین مدیریتی باید قیمت تمام شده خدماتش را کاهش دهد تا فعالت خود را اقتصادی کند .

این مدرس دانشگاه درباره معضل صنعت هتلداری ایران گفت: باید در جذب مسافر اقدام به نوآوریهایی کنیم تا شاهد رونق هتلداری و رشد روز افزون آن باشیم به عنوان مثال برگزاری برنامه هایی همچون کنسرت ها در سطح هتل ها می تواند در این زمینه بسیار مفید باشد .

اجرای غیراصولی خصوصی سازی

عبدالنبی طلوع یکی از مشکلات موجود در صنعت هتلداری را اجرای ناقص اصل 44 قانون اساسی و خصوصی سازی در این بخش می داند و می گوید: به نظر می رسد که در راستای واگذاری مراکز اقامتی دولتی به افراد از طریق رابطه صورت می گیرد و از بخش خصوصی واقعی استفاده نمی شود بنابراین اصل 44 در این صنعت یعنی هتلداری در حد یک شعار باقی مانده است و بخش خصوصی به طور کلی فراموش شده است.

طلوع در ادامه می گوید: در بخش دولتی هر روز شاهد تغییرات مدیریت هستیم و متاسفانه با تغییر مدیری کارهای قبلی بطور کلی فراموش شده و روشهای نوینی جایگزین می شود اما همه می دانیم که از همان ابتدای پیدایش صنعت گردشگری در ایران این بخش خصوصی بوده که همواره پا برجا بوده و به زندگی خود ادامه داده است بنابراین باید از بخش خصوصی که با کوله باری از تجربه و برنامه های مولد هنوز بدون تغییر باقی مانده است استفاده کنیم و این بخش را متولی هتلداری کشورمان قرار دهیم، حال آنکه بخش خصوصی در جلسات مدیریت سازمان ها یا ارگان های مربوطه کوچکترین حضوری ندارد ودرباره آینده خود نمی تواند تصمیم گیری کند بلکه مدیران دولتی تصمیم گیری می کنند و شرایط و مقررات جدید را بدون توجه به آینده شغلی بخش خصوصی به او دیکته می کنند.

این کارشناس در ادامه می افزاید ایران با حذف بروکراسی اداری می توان به این مشکل خاتمه دهد و زمینه ساز رشد و توسعه گردشگری و هتلداری خود شود. در این زمینه می توان کشور ترکیه را مثال زد : مسئولان دولتی این کشور وقتی قرار بر این شد که اقتصاد بر پایه توسعه گردشگری رونق بگیرد کلیه مراحل کار و صنایع وابسته به گردشگری را به بخش خصوصی واگذار کردند و نامه نگاری های اداری و مقررات را در جهت سود و توسعه آن تصویب کردند حال آنکه در ایران شهرداری، وزارت امور خارجه، سازمان میراث فرهنگی ، هواپیمایی، وزارت راه ، محیط زیست ، اتاق بازرگانی و از همه مهمتر اداره مالیات که در این زمینه درگیر هستند هرکدام برای خود برنامه دارند و جداگانه تصمیم گیری می کنند.

موازی کاری و عدم هماهنگی در هتلداری

طلوع به عنوان کارشناس صنعت هتلداری معتقد است که موازی کاری در صنعت هتلداری ایران معضل بزرگی است که گریبان این صنعت را در کشورمان گرفته است و می گوید: مشکل صنعت گردشگری و هتلداری ایران ناشی از آن است که سازمان ها مرتبط با این صنعت با یکدیگر هماهنگ نیستند و درست عمل نمی کنند.

اما این کارشناس هتلداری یکی از ظریف ترین معضلات هتلداری ایران را موازی کاری ارگان ها نه در بخش مدیریتی و دولتی بلکه در اماکن اقامتی می داند و می گوید: هم اکنون بسیاری از ارگان ها و ادارات دولتی مراکز اقامتی مخصوص به خود را در بهترین شهرهای گردشگرپذیر ایران ساخته اند و مشغول به ارایه خدمات به کارکنان خودشان هستند این موازی کاری در احداث مراکز اقامتی خصوصی و دولتی باعث شده تا بسیاری از اقامت گاههای خصوصی در این شهرها مثل مشهد، سواحل جنوبی و شمالی ایران نتوانند مسافر جذب کنند و کم کم روبه ورشکستگی حرکت کنند.

به عقیده وی احداث این گونه مراکز اشتباهی بزرگ از سوی دولت بوده که قطعا تعطیل شدن زائرسراها و مهمانسراهای دولتی در شهرهای گردشگر پذیر ایران می تواند به اشتغال مولد در صنعت هتلداری کشور کمک کند . طبق بررسی های علمی و کارشناسی شده ارگانهایی که این مراکز را در شهرهای مختلف ایران در اختیار دارند بخش اعظم بودجه خود را به نگهداری از آنها اختصاص داده اند حال آنکه اگر تنها یک سوم این بودجه را به عنوان کمک هزینه سفر در اختیار کارکنان خود قراردهند و آنها را راهی مراکز اقامتی خصوصی کنند شاهد رونق دو چندان در صنعت اقامتی و هتلداری ایران و از همه مهمتر اشتغالزایی خواهیم شد.

متولی هتلداری ایران کیست؟

بسیاری از فعالان عرصه اقامتی ایران از این موضوع گله مند هستند که واقعا متولی صنعت هتلداری ایران کیست و چه ارگانی باید به مشکلات و موارد این صنعت رسیدگی کند؟ این مورد یعنی مشخص نبودن متولی اصلی هتلداری ایران و اختلافات قوانین از قیمت گذاری نرخ هتل ها تا اختلاف قوانین امور بهداشتی ، امنیتی و تعزیراتی باعث شده تا هتلداری ایران به بی راهه برود هر روز ضعیف تر از قبل شود.

به گفته مرادی یکی از هتلداران تهرانی اگرچه طبق قانون سازمان میراث فرهنگی مسئول برنامه ریزی و نظارت بر مراکز اقامتی است اما بهداشت، نیروی انتظامی و حتی شهرداری ها نیز در این زمینه دخالت دارند و اعمال نفوذ می کنند. به عنوان مثال در بحث تعزیرات مطابق با قانون تعزیرات مرجع نرخگذاری و گرانفروشی صنوف مختلف است ولی در قانون توسعه گردشگری تشخیص این موضوع یعنی گرانفروشی هتل ها به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری واگذار شده است.

یا در مورد دیگری طبق همین قانون یعنی توسعه گردشگری ایران ، اگر یکی از مسافران در هتلی خودکشی کند پلیس باید با آژیر خاموش و لباس شخصی آنهم در ساعاتی که مسافران رفت و آمد کمتری دارند وارد مرکز اقامتی شده و موضوع را پیگیری کند تا سرمایه گذاری چند میلیاردی صاحب هتل به مخاطره نیافتد حال آنکه طبق قانون نظام صنفی یگان انتظامی 110 ایران می تواند با آژیر روشن و بدون توجه به مقررات توسعه گردشگری ایران به وظیفه خود عمل کند بی توجه به مشکلات بعدی آن یعنی ورشکستگی سرمایه گذار هتل.

مرادی می گوید: شما چطور می توانید با وجود اینهمه مشکلات تصور توسعه و رونق هتلداری ایران را داشته باشید و شاهد سرمایه گذاری داخلی یا خارجی در این صنعت باشید مگر اینکه کاملا دولت از بخش هتلداری دست بکشد و آن را به بخش خصوصی تحویل دهد.

عماد عزتی